Zadziwiające jak niewiele wiemy o drugim co do wielkości kontynencie na Ziemi. Bez wątpienia to tu nastąpiło przekształcenie pierwotnych hominidów w homo sapiens. Miało to miejsce przed około 120-150 tyś. lat temu. Z czasem homo sapiens wykształcił pierwsze kultury, które dały początek cywilizacjom. Nasze wiadomości dotyczące tego stopniowego przekształcania są fragmentaryczne. I to zarówno czasowo jak i terytorialnie. Stosunkowo najwięcej wiadomo nam na temat północno wschodniej części Afryki i to z oczywistych powodów. Tam wykształciła się w Dolinie Nilu cywilizacja Egiptu. Pozostawiła po sobie wiele dokumentów i artefaktów. Odnośnie południa Afryki nasze wiadomości są szczątkowe i oparte na podaniach jej mieszkańców. Nieliczne i niekompletne badania archeologiczne niewiele wniosły do tej wiedzy nowego. Afryka pierwotnie  nie wyglądała tak jak obecnie. Może Czarne zajmowało powierzchnię o 1/3 mniejszą niż obecnie. Natomiast morze Śródziemne powstało natomiast jako wynik topnienia lodowców. Pustynia Sahara to również efekt zmian klimatycznych. Cywilizacja Egiptu powstała bowiem w wyniku migracji ludności z terenów obecnie pustynnych na wschód kontynentu. Obecni Egipcjanie to efekt wymieszania napływowej ludności z terenów Półwyspu Arabskiego i Afryki Centralnej. Tak wiec z punktu widzenia naszej wiedzy o Afryce możemy uznać, że jej dzieje zaczynają się wraz tzw. rewolucją neolityczną. Przed mniej więcej 20 000 lat część plemion zaprzestało zbieractwa  osiedlając się na terenach zasobniejszych w wodę . Powstały kultury oparte na większych społecznościach zajmując się łowiectwem, rybołówstwem a z czasem uprawą roli i hodowlą zwierząt. Największa z tych cywilizacji to wspomniana kultura Górnego i Dolnego Nilu.
Do VIII tysiąclecia  p.n.e. w Afryce trwała epoka kamienna. Nie wiemy jaki wpływ miała cywilizacja egipska na resztę Afryki i odwrotnie - co przejęła i zaadoptowała od plemion Afryki południowej i zachodniej. Ponieważ cywilizacja Egiptu omówiona została osobno ta strona dotyczyć będzie pozostałej części Afryki ze szczególnym uwzględnieniem wierzeń i mitologii.
Posiadamy tylko nieliczną udokumentowaną archeologicznie wiedzę o pozostałej części Afryki. Jednym z takich miejsc jest Gawiszo w Zambii położone nad rzeką Kafue. Szczyt rozkwitu tej osady przypada na okres 2400 - 2200 r. p.n.e. Mieszkańcy tej miejscowości należeli do kultury Wilton. Znaleziono liczne przedmioty kościane (szydła, groty, ozdoby). Ponadto przedmioty łyżkopodobne, naczynia i dzidy. Pies był juz udomowiony. Wyprawiano skóry i barwiono je. Pozostały też liczne rysunki naskalne.

Tak więc ludy zamieszkujące Afrykę przed 25 000 lat trudniły się zbieractwem. W stanowiskach archeologicznych Afryki Centralnej znaleziono kije do wygrzebywania z ziemi korzeni, resztki nasion, orzechów i jagód, oraz kości zwierzęce świadczące o rozwiniętym  łowiectwie. Grupy takie liczyły 20 do 40 osób. Część z nich osiedliła się na stałe nad rzekami o niskich brzegach i szerokim korycie takimi jak Zair i liczne jego dopływy, Zambezi w górnym jej biegu, oraz Nil i Niger. Rybołówstwo było już rozwinięte 25 000 lat temu. Początkowo ryby łowiono ościeniem, ale znaleziono liczne ciężarki do obciążania sieci w stanowiskach sprzed 22 000 lat. Łuk na pewno był już używany przed 12 000 lat. Osady rybackie były znacznie liczniejsze niż grupy zbieraczy. Liczyły bowiem od 100 do 1000 członków. Największe powstały w Dolinie Nilu dając początek dwóm państwom Górnemu i Dolnemu Egiptowi.  Wymiany ryb za zwierzynę to początek wymiany handlowej. Z czasem objęła ona przedmioty codziennego użytku (igły, odzież, spinki, grzebienie), oraz minerały, ceramikę i broń. W czasach gdy już wiele plemion zajmowało się hodowlą i uprawą roślin powstały plemiona  osiadłe. Reszta nadal kultywowała wędrówkę w poszukiwaniu  coraz to nowych pastwisk co związane było z wylewami rzek. Tak już właściwie Afryka wygląda do dzisiaj. Wędrujące grupy pasterzy, oraz osiadłe plemiona rybaków i rolników. Można powiedzieć, że niewiele się zmieniło przez tysiące lat. Pomijając oczywiście samą Dolinę Nilu. Wydaje się, że gdyby nie konieczność stałego dostępu do wody cywilizacja nigdy by się nie wykształciła na tych terenach. Kruche naczynia ceramiczne wymuszały tryb osiadły, gdyż były bezużyteczne dla plemion koczowniczych. 

Fotografia po lewej stronie ukazuje współczesną wioskę Afryki . Chaty nadal są budowane z nie wypalanej gliny, bądź wyplatane z gałęzi, a następnie oblepiane gliną. Dachy to też gałęzie lub liście palmowe. Czasami przeplatane z wikliną. Niekiedy to zwykła trawa wpleciona w rusztowanie z patyków. Nadal dominuje hodowla bydła i zbieractwo. Sześć tysięcy lat temu garncarstwo, pasterstwo i rolnictwo, którego podstawą była uprawa pszenicy i jęczmienia były już mocno zakorzenione w północnej Afryce. Trzeba było około tysiąca lat by hodowla i uprawa roślin dotarła do Wyżyny Abisyńskiej i północnej Nigerii . Zmiany następowały więc powoli .Częściowo przyczyną były olbrzymie obszary na których rolnictwo nie mogło się udać jak np. sawanny strefy gorącej. Pszenica i jęczmień na tych obszarach nie jest uprawiana do dzisiaj. Jednak sorgo i proso pochodzące z Górnego Egiptu  i uprawiane tam od 8000 lat stopniowo zawędrowało do Etiopii i wzdłuż południowych krańców Sahary aż do jeziora Czad. Powstały też uprawy całkiem nowych roślin. Strączkowej vigana simensis, oraz pokrewnej bananowi ensete. Połączenie hodowli z rolnictwem stanowiło przełom. Mleko i mięso dawało utrzymanie mieszkańcom, a nawóz bydlęcy znakomicie poprawiał  wydajność plonów. 

Z chwilą gdy sorgo i proso przyjęły się na nowych ziemiach przed hodowlą i uprawą roślin otworzyły się nowe możliwości szybszego rozwoju. Około 4000 lat temu  rozpoczęła się kolonizacja Rogu Afryki przez pasterzy, a plemiona stosujące gospodarkę mieszaną posuwać się zaczęły na południe Afryki wschodniej by dotrzeć do jeziora Wiktorii. Na żyznych łąkach Tanzanii świetnie rozwijała się hodowla. Na terenach tych odkryto liczne ślady stosowania ceramiki użytkowej i ozdobnej. Niestety ekspansja dalej na południe już nie nastąpiła.
W Afryce Zachodniej odkryto wegetatywna metodę rozmnażania roślin. Sprzyjał temu gorący i wilgotny klimat lasów parkowych (las na przemian z sawanną). W ten sposób upowszechniono rozmnażanie jamsów, dyniowatych, niektórych palm i rafii. Stanowiło to znakomite uzupełnienie rybołówstwa, myślistwa i tradycyjnej gospodarki rolnej. Ślady ceramiki użytkowej znaleziono też w  Kamerunie (Szum Laka) i terenach obecnej Nigerii (Afikpo). W wilgotnym terenie równikowym uprawa zbóż, a nawet hodowla zwierząt innych niż kozy skazana była na niepowodzenie. Tu przez tysiąclecia dominowało zbieractwo, uprawa roślin okopowych  i palm oleistych, oraz łowiectwo oparte na sidłach i rybołówstwo.

 Na Saharze i wybrzeżach m. Śródziemnego nadal przeważał koczowniczy tryb życia. Mieszkańcy tych terenów zajmowali się co prawda uprawą zbóż i produkowali gliniane naczynia, jednak nadal pozostawali przede wszystkim wędrownymi pasterzami. Na całej Saharze odkrywamy malowidła naskalne ukazujące obraz ówczesnego życia .Rysunki te przedstawiają stada bydła podczas wypasu lub dojenia, sceny rodzinne i religijne. Afryka Północno-Zachodnia zaczyna coraz bardziej odbiegać kulturowo od tego co można znaleźć na centralnej Saharze. Być może jest to skutek bliskości półwyspu Iberyjskiego. Rolnictwo odgrywa tu większą rolę, a epoka brązu rozpoczęła sie około 2000 r. p.n.e. Znajomość technik wytopu i obróbki brązu pochodzi z Egiptu, gdzie znana już była od początku epoki faraonów. Do Magrebu (półn-zach Afryka) ta technologia wraz z obróbką czystej miedzi dotarła  4 tyś. lat temu. W epoce brązu m. Śródziemne było uczęszczanym szlakiem wodnym co umożliwiło przenikanie wpływów kulturowych między wschodem i zachodem Północnej Afryki. Około 1000 r. p.n.e Fenicjanie dotarli do zachodniej części basenu m. Śródziemnego i zaczęli zakładać kolonie. Główna ich bazą z czasem stała się Kartagina. Fenicjanie przywieźli też technologię wytopu żelaza. Stosowano na tym terenie piece szybowe, znacznie wydajniejsze od tyglowych używanych przez Egipcjan. W roku 800 p.n.e Fenicjanie dotarli do Kadyksu (już za cieśn. Gibraltarską). Jedna z najciekawszych różnic jaką możemy zauważyć między cywilizacjami na kontynencie europejskim, a afrykańskim jest bezpaństwowość większości terenów Afryki w czasach sprzed 3000 lat. W sumie pomijając początkowe korzyści w postaci jednoczenia ziem i ludzi pod jednym zarządem nic dana cywilizacja potem nie zyskuje poza utrzymywaniem dworu i aparatu urzędniczego w postaci ściągania nadwyżek żywności i produkcji przemysłowej.

Około połowy ludności Afryki kultywuje tradycyjne wierzenia plemienne - animizm, fetyszyzm, totemizm (kult przodków). Najwięcej w Czadzie i Botswanie. Około 1/3 wyznaje Islam w wersji sunnickiej (tereny Nigeru, Senegalu i Gambii. Reszta to chrześcijanie skupieni w Kongu i Burundi, protestanci i tzw. afrochrześcijanie . Ci ostatni to "kompromisowcy" łączący dawne wierzenia przodków wraz z ich ceremoniałem i szamanizmem z wyznaniem kościoła katolickiego. Ponieważ są to wszystko "naleciałości" nie będące własnymi wierzeniami "Czarnego Lądu", a co najwyżej konglomeratem i próbą kompromisu pominiemy je tu całkowicie. Tym bardziej, ze kościoły rzymskokatolickie i protestanckie robią wiele w celu wykorzeniania pierwotnej wiary ludności w jednie prawdziwą i nieomylną własną religię "trzy w jednym". Zresztą muzułmanie nie są pod tym względem wiele lepsi. Jedynie może bardziej tolerancyjni dla pierwotnych wierzeń afrykańskich i nie tak upiornie "wypleniający" wszelką tradycję religijną jak ich nawiedzeni katoliccy koledzy po kiecce. Najkrócej mówiąc wierzenia plemienne polegają na dualiźmie świata materialnego (naszego otoczenia) ze światem duchów.

Według niektórych z tych koncepcji dusza człowieka po śmierci przedostaje się do zaświatów, pełnych innych dusz, oraz rozmaitych duchów. Duchy te mają wpływ na losy innych żyjących i bywają im przychylne lub nieprzychylne. Powodzenie w życiu uzależnione wiec jest od umiejętności postępowania z tymi niematerialnymi już bytami, tak by ich czymś nie urazić i nie rozgniewać. Świat materialny i niematerialny koegzystują ze sobą przenikając się wzajemnymi zależnościami z których prawa przyrody i mistycyzm stanowią nadrzędne własności Świata (ka). Żyjący wpływają wiec na świat duchów, a on ma wpływ na świat widzialny przy czym wpływy te pozostają w równowadze. Można ta równowagę jednak naruszać z korzyścią dla żywych poprzez ludzi-ekstatyków (szamanów). Zdobycie przychylności duchów przodków może zapewnić powodzenie w polowaniu, zdrowie bądź szczęście w życiu. Elementami religii są mity. Stanowią one obrazowe przedstawienie pewnych zasad koegzystencji w plemieniu i często sposób postępowania z innymi (pozaplemiennymi) ludźmi. Regulują one też etykę i stosunek do przyrody. Mity wyjaśniają pochodzenie takich zjawisk jak świat, śmierć, ciała niebieskie, ludzie, zwierzęta, istoty boskie. Mity często opisują też pochodzenie danej grupy etnicznej. Masajowie wierzą, że bóg Ngai dał im w posiadanie całe bydło świata i mogą je bezkarnie kraść innym ludom. Wydaje się to śmieszne, ale przecież wielu chrześcijan nie śmieszy, że Jehowa nakazuje szerzyć wiarę katolicką nawet kosztem mordowania tych, którzy się na nią nawrócić nie chcą. U Jorubów Obatala jest władcą ziemi, Odbudowa jest władczynią nieba, a ich potomstwo zwane orisza ma rozmaite "kompetencje" w sprawach ludzkich. U ludu Ewe bóstwa trowo utożsamia się z skałami, drzewami i źródłami. Organizacja świata pomniejszych bóstw przypomina organizację świata ludzi. Przy pomocy figurek czy obrazów można porozumiewać się z bogami, a dokładniej personifikacjami pewnych zjawisk duchowych i przyrodniczych, które one uosabiają.