Ś
Pekūnas
Perkūnas, bóg ognia,
ożywia życie i chroni prawość i
porządek. Na Litwie, modlili się do
niego farmerzy i przywoływali go
wojownicy. Podczas ostatnich wieków
pogaństwa, z czasów, z których mamy
źródła historyczne wynika, że
Perkūnas stał się najlepiej znanym,
najszerzej rozpoznawalnym litewskim
bóstwem. Wrogowie Litwinów znali
jego moc, a jego flaga powiewała
ponad litewskimi terytoriami. "Vytis"
z naszej flagi wyprowadzony został z
flagi honorującej Perkūnasa. Pruskie
kroniki opisują flagę z wizerunkami
trzech bogów: Perkūnas jest bogiem
naczelnym. W religii władców i
szlachty, Perkūnas był najwyższym
bogiem.
Litewski władca Gediminas pisze o
Perkūnasie w swoich sławnych listach
do papieża w Rzymie. W czasie rządów
Gediminasa i innych pogańskich
władców, Romuva Perkūnasa (świątynia
lub siedziba pokoju na Litwie) w
Wilnie była najważniejszą świątynią
królestwa. Litewskie i Samogickie
Kroniki donoszą, że: "W Wilnie, w
alei Šventaragisa, nazwanej tak na
cześć legendarnego litewskiego
Najwyższego Kapłana, Skrimanats,
władca Litwy ustanowił westalki i
kapłanów składających dary bogom i
Wielkiemu Bogu Perkūnasowi, który
rządzi ogniem, grzmotami i
błyskawicami. Ich zadaniem było
podsycanie dniem i nocą ognia
dębowym drewnem. Gdy ogień
kiedykolwiek zgasł, był rozpalany
ponownie iskrami z ogromnego
otoczaka".
 Oto,
w jaki sposób Perkūnas stał się
opiekunem państwa. Nawet
wprowadzenie chrześcijaństwa tylko w
małym stopniu zminimalizowało siłę
Perkūnasa. Litwini utrzymują, że
gdyby nie było chrześcijańskiego
Boga, Perkūnas byłby do dziś
naczelnym bóstwem. Jezuici
wizytujący litewską diecezję 1583
roku odkryli ku ich wielkiemu
przerażeniu, że Litwini czczą boga
Pekūnasa, stare dęby i pomniejsze
bóstwa lokalne oraz "wyimaginowane
stwory", które, jak twierdzą chronią
ich domy, miasta i ogrody. Święte
ognie były palone w lesie ku czci
Perkūnasa. Kobiety zaś, które ich
pilnowały były nazywane westalkami.
Na całym terytorium Litwy miał on
swoje święte terytoria nazywane „Alkos”,
na których płonął święty ogień.
Wzgórza i gaiki nawiedzone przez
Perkūnasa były uważane za święte.
Drzewo lub kamień uderzone przez
niego za chronione od zła i zarazy.
Święte dęby i wzgórza pokryte
dębowymi gajami były ogrodzone i
chronione fosami. Wszystkie te
miejsca były świętymi terenami
Perkūnasa. Dla rolników Perkūnas był
bogiem natury kontrolującym pioruny
i pogodę. Zsyłał deszcz i ożywiał
płodność Ziemi. Pierwszy piorun
wiosny wstrząsał Ziemią, oczyszczał
ją i wodę. Ludzie oczekiwali go, jak
wielkiego błogosławieństwa.
Zabronione było sianie zboża zanim
piorun nie uderzył pierwszy raz..
Budził on ziemię i wszystko
zaczynało rosnąć. Od czasu uderzenia
pioruna zależała pomyślność: jeśli
uderzył przed Wielkanocą, było źle,
jeśli po, oczekiwano pomyślności.
Czwartek jest dniem Perkūnasa. Tego
dnia powinien być rozpalany ogień mu
poświęcony. Tradycja palenia
graudulinė lub pamiątkowej świecy
przetrwała do dziś. Słowo graudulinė
obecnie oznacza "żałobny",
etymologicznie Słownik Języka
Litewskiego objaśnia to słowo jako
alternatywne imię Perkūnasa
oznaczające pojedyncze uderzenie
pioruna. Świeca jest używana jako
ogień Perkūnasa w wielu rytuałach,
m.in. w błogosławieństwie. Kiedy
Perkūnas przybiera ludzkie kształty,
pojawia się jako zły mężczyzna z
brodą w kolorze miedzi, niosący w
dłoni błyskawicę lub topór. Ogień
Perkūnasa porusza się, błyska.
Narzędzia złożone razem stanowią
swastykę.
Perkūnas chroni porządek świata.
Powstrzymuje siły zła i prowokatorów
chaosu, którzy zakłócają harmonię.
Ludowe opowieści mówią o wielu
przypadkach, kiedy Perkūnas
pokonywał boga śmierci, Velniasa.
Innym symbolem Perkūnasa jest
dwugłowy topór, który odzwierciedla
jego dwoista naturę, kreację i
zniszczenie. Perkūnas chroni i
karze. Symbol Perkūnasa chroni
ludzi, domy i budynki od ognia i
innych katastrof. Innym jego
symbolem jest ukośny krzyż, "X",
nazywanym pogańskim lub celtyckim
krzyżem. Można go nakreślić słowami
lub ruchem. Na przykład: "Przed
piorunami Perkūnasa, odwróć twarz ku
chmurom i powiedz: ‘krzyż na
podściółce, krzyż na drzewie’.
Perkūnasie nie dotykaj mnie, nie
przysyłaj mi swoich piorunów.
Odejdź, odejdź". Starożytny litewski
znak krzyża był pogańskim krzyżem
Perkūnasa. Zakrzywiony krzyż
zobaczyć można na wielu starożytnych
przedmiotach rytualnych:
warząchwiach, okiennych ornamentach.
Znak Perkūnasa używany był w wielu
rytuałach: podpisywania umowy,
picia, picia rytualnego. Symbol
Perkūnasa nanoszony był z krzyżem:
na Ziemi by chronić ziarno, na
drzwiach lub wrotach by chronić od
czarów.
Perkūnas jako bóg corocznego koła
życia budził Ziemie i siły życiowe.
Z pomocą wody i ognia, mógł sam
przejść to koło. Mógł pojawić się
podczas wielu świąt w różnych
przebraniach. Dlatego też, w związku
z legendami jest tak wiele
wizerunków Perkūnasa: jeden na
wiosnę i jesień, jeden dla wschodu,
zachodu, północy i południa.
Niektórzy mówią, że było dziewięciu
Perkūnasów.
Perkūnas miał w ciągu roku wiele
świąt: 2 lutego - Dzień Perkūnasa -
Graudulinė lub zachodnie święto
Matki Boskiej Gromnicznej w środku
zimy; wiosenny Perkūnas na Peleniję
lub zachodnie Mardi Grass (ostatni
dzień karnawału przed Wielkim
Postem); Wielkanoc; Jorė (pierwsze
kwitnienie); Szósta Niedziela lub
Festiwal Perkūnasa; 24 czerwca jako
Ogień Perkūnasa; 29 czerwca jako
dzień Perkūnasa oraz 1 października;
wszystkie one to święta ku czci
Perkūnasa.
Perkūnas i jego symbole były szeroko
używane na Litwie w sztuce. G.
Beresnevičius zaprezentował jak
symbolizm rozpalającego ogień
Perkūnasa pojawia się ciągle w
sztuce i poezji. Simonas Daukantas w
"Drodze Starożytnych Litwinów i
Samogitów" napisał, że Perkūnas,
największy litewski Bóg miał wiele
imion: Dundulis, Aukštėjas, etc. Był
także wprost nazywany Dievas,
najwyższym imieniem Boga - Boga
narodu litewskiego.
Jonas Trinkūnas, Of Gods & Holidays.
The Baltic Heritage, Vilnius
Z
angielskiego przełożył: Łukasz
Szurmiński (2000 r.)
|