Prawosławie              

Prawosławie, ortodoksja, potoczne określenie wschodniobizantyjskiego chrześcijaństwa, które jest dosłownym starosłowiańskim tłumaczeniem greckiego terminu ortodoksja - "prawowierność". Używane zarówno we wschodniej, jak i zachodniej części starożytnego cesarstwa rzymskiego już od poł. II w. dla nazwania prawdziwej wiary.

Od IX w. oznacza nie tylko chrześcijaństwo tkwiące korzeniami w Kościele pierwotnym - apostolskim, ale także:

1) jednolitość doktrynalną, która kształtowała się stopniowo, w sporach i walkach o charakter i znaczenie dogmatów oraz zasad prawa kościelnego w łonie chrześcijaństwa.

2) instytucję reprezentującą wyznanie, czyli Kościół o specyficznej strukturze, tradycji i obrządku.

3) twórczość duchową i materialną tych krajów, w których prawosławie rozwijało się i zostało przyswojone.
Rozpad Kościoła i ostateczne ukształtowanie się prawosławia.
Nabożeństwo w kościele prawosławnym

Ostateczne rozdzielenie Kościoła wschodniego - prawosławnego i zachodniego - Kościoła katolickiego dokonało się w 1054, kiedy papież Leon IX wykluczył z Kościoła patriarchę Konstantynopola, Michała Cerulariusza, w wyniku odrzucenia przez Kościół wschodni dogmatów katolickich przyjętych w 787 na VII soborze powszechnym w Nicei.

Różnice doktrynalne okazały się niemożliwe do przezwyciężenia i dotyczyły następujących kwestii: 1) pochodzenia Ducha Św. od Ojca i Syna (filioque). 2) pierwszeństwa apostoła Piotra w stosunku do innych apostołów. 3) prymatu biskupa rzymskiego (papieża) jako namiestnika Chrystusa i widzialnej głowy Kościoła, a później także jego nieomylności. 4) czyśćca. 5) niepokalanego poczęcia Najświętszej Marii Panny, pomimo oddawania Matce Bożej wielkiej czci. Wg prawosławia dogmat stawia Ją ponad ludźmi i ponad ludzkim losem, co jest nienaturalne, gdyż jako urodzona nie mogła być wolna od grzechu pierworodnego. Nie uwłacza to Jej świętości, gdyż dzięki niej została wyróżniona spośród ludzi. 6) ogłoszonego w 1950 dogmatu o wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny.
Autokefaliczne kościoły.
Kościół prawosławny dzieli się na autokefaliczne Kościoły lokalne, krajowe. Powstanie nowego Kościoła jest uwarunkowane zgodą Kościoła-macierzy, z którego wyłania się on jako samodzielna organizacja. Każdy Kościół autokefaliczny ma swe własne organa o znaczeniu ogólnokościelnym, a mianowicie:

1) sobór krajowy - naczelnego kierownika Kościoła, biskupa najwyższej rangi, np. arcybiskupa (Grecja lub Cypr), metropolitę (Albania, Polska, Słowacja, Czechy), patriarchę (Kościoły wschodnie, Rosja, Gruzja, Rumunia, Serbia, Bułgaria).

2) organa kolegialne, jak synod biskupów, rady przyboczne głowy Kościoła lub biskupa diecezjalnego, tworzone przez biskupów, kler i wiernych, których zadaniem jest rozstrzyganie spraw społeczno-kościelnych i gospodarczych. Takie rady istnieją w patriarchacie konstantynopolitańskim, Kościele rumuńskim, serbskim, bułgarskim i in.

Kościół autokefaliczny jest administracyjnie podzielony na diecezje z biskupami ordynariuszami na czele. Każda diecezja ma swe ciała kolegialne (np. zebranie diecezjalne, rady, konsystorze itp.). Diecezja dzieli się na okręgi - dekanaty z dziekanami na czele. Dekanat składa się z parafii, z proboszczami i wikariuszami. Przy proboszczu działa rada parafialna. Kapłani są mianowani przez biskupa, biskupi przez głowę Kościoła na wniosek synodu albo soboru. Kapłana konsekruje biskup. Konsekracja biskupa jest dokonywana przez co najmniej dwóch jego zwierzchników.

W Polsce działa Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny składający się z czterech diecezji: warszawsko-bielskiej, białostocko-gdańskiej, łódzko-poznańskiej i wrocławsko-szczecińskiej. Obejmują one przeszło 150 parafii liczących prawie 400 tys. wyznawców. 13 V 1998 arcybiskup Sawa, ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, został wybrany przez Sobór Biskupów zwierzchnikiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Arcybiskup Sawa od ponad 20 lat jest wykładowcą na Sekcji Teologii Prawosławnej w Akademii Teologicznej w Warszawie. Jest także zwierzchnikiem Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego w stopniu generała brygady. Prawosławie czynnie uczestniczy w światowym ruchu ekumenicznym.
Próby zjednoczenia Kościoła.
Patriarcha Konstantynopola już w 1920 ogłosił wstępny program działania zmierzający w kierunku zjednoczenia Kościołów chrześcijańskich. Po II wojnie światowej prawosławie włączyło się w prace Światowej Rady Kościołów. W 1964 doszło do pierwszego spotkania patriarchy Konstantynopola Athenagorasa z papieżem Pawłem VI, podczas którego wyrażono wolę współpracy.

W listopadzie 1979 papież Jan Paweł II złożył oficjalną wizytę patriarsze Dymitriosowi w Konstantynopolu. Obaj uczestniczyli zarówno w nabożeństwie katolickim, jak i prawosławnym. W 1983 na zgromadzeniu generalnym Światowej Rady Kościołów wyznawcy prawosławia wystąpili z pakietem inicjatyw pokojowych i rozbrojeniowych.

Wyznawcy prawosławia :
Zgodnie z szacunkami określa się, że prawosławie wyznaje ponad 180 mln ludności, w tym na terytorium byłego ZSRR 80 mln, w Rumunii 14 mln, w Grecji 10 mln, w byłej Jugosławii 9 mln (głównie Serbowie, Czarnogórcy, Macedończycy), w Bułgarii 6 mln, w Stanach Zjednoczonych 4 mln. Ponadto wyznawcy prawosławia żyją w Azji Środkowej i Wschodniej, w Chinach, Korei i w Japonii.