Szintoizm (Droga bóstw)              

Shintō (神道, dosł. bogów droga, przekładane też jako droga duchów, droga bóstw, nauka bóstw) - tradycyjna religia Japonii oparta na mitologii japońskiej, charakteryzująca się różnorodnością przejawów i kultów. Wierzenia Shintō nie posiadają wspólnego kanonu, organizacji, ani świętych ksiąg.
Centralnym dla shintō pojęciem są bóstwa kami.

Shinto - jest religią rdzennie japońską, o charakterze politeistycznym, powstałą w czasach prehistorycznych. Wywodzi się z animistycznych wierzeń ludowych (uznających istnienie duszy we wszystkich przedmiotach, traktujących siły i zjawiska przyrody jako bóstwa). W latach 1868-1945 shinto było oficjalną religią państwową Japonii, powiązaną z kultem cesarza. Wówczas jej centrum stanowiła świątynia Ise Jingu, od prawie 1800 lat najświętszy z wielu tysięcy chramów, pozostający do dziś największym narodowym sanktuarium Japonii. Wyznawcami shintoizmu są w zasadzie wyłącznie Japończycy.

       Wejście do świątynii Shinto
Słowo shinto pojawiło się w połowie VI wieku. Nazwa „droga bóstw” została użyta jako przeciwstawienie importowanej „drodze Buddy” – religii, która przywędrowała do Japonii w 552 lub 538 roku (oficjalnie przyjmuje się tę pierwszą datę). Poza tekstami norito (rytualnymi recytacjami), zawierającymi praktyki kultu, szintoizm nie posiada żadnej doktryny.
Panteon shintoistyczny obfituje w wiele ciekawych postaci. Ich historie przedstawia mitologia japońska. Informacje tam zawarte uznawane były do końca Drugiej Wojny Światowej za historyczne - m.in. legendarne powstanie ośmiu głównych wysp japońskich (bez Hokkaido, której w czasach powstawania mitologii po prostu nie znano), czy losy pierwszych władców (nierzadkie ponad stuletnie okresy panowania). Wiele osób może się zastanawiać, dlaczego najwyższą pozycję w shintoizmie zajmuje kobieta – Amaterasu. Terytorium państwa Yamato zamieszkiwało wiele rodów, z których każdy oddawał cześć różnym przodkom (od których rody wywodziły swoje pochodzenie). Gdy jeden z takich rodów (późniejszy ród cesarski) zdobył supremację nad pozostałymi, wyniósł na wyżyny „swoją” Amaterasu.
Widać na tym przykładzie, jak wielką wagę to wyznanie przywiązuje do kultu przodka. Zmarli byli deifikowani (podnoszeni do rangi półbogów), zaś ich prochy wystawiane na rodzinnym ołtarzyku, gdzie oddawano im cześć. Wierzy się, że po śmierci wszyscy stają się kami -duchami, które znajdują się we wszystkim, co nas otacza: kamieniu, ziarnku piasku, wodzie czy powietrzu.
Ważnym elementem shintoizmu są chramy, w których można modlić się do bóstw, jakim są poświęcone. Charakterystyczną cechą chramów jest torii – brama będąca symbolem znajdującego się za nią miejsca świętego. U wejścia do świątyni często stoją pary „lwich psów”, mające chronić sanktuarium przed złem. Wchodząc do przybytku należy pamiętać o „oczyszczeniu się” – obmyciu rąk oraz wypłukaniu ust (czego przestrzegają zwłaszcza ludzie starsi). Po tych czynnościach można oddać się modłom.

Według wierzeń sintoistów, pozostawanie w jedności z bogami wymaga oczyszczenia się od wszelkiej skazy moralnej i grzechu. Właśnie temu celowi służą rytuały. Istnieją dwa sposoby oczyszczania ludzi oraz rzeczy: oharai i misogi. Oharai polega na tym, że nad człowiekiem lub przedmiotem, poddawanym oczyszczeniu, kapłan macha gałązką wiecznie zielonego drzewa sakaki, do której koniuszka umocowane są skrawki papieru czy strzępki lnu. Z kolei podczas misogi używa się wody. Obrzędy te odgrywają w sintoizmie tak ważną rolę, iż w pewnym miarodajnym źródle japońskim zaznaczono: „Można śmiało powiedzieć, że bez tych rytuałów sintoizm nie mógłby przetrwać [jako religia]”.

Elastyczność sintoizmu
Wspomniane święta i obrzędy są po dziś dzień nieodłącznym elementem sintoizmu, mimo iż w ciągu wieków ulegał on rozmaitym przeobrażeniom. Na czym one polegały? Pewien badacz sintoizmu przyrównuje go do lalki, mającej różne stroje. Kiedy pojawił się buddyzm, sintoizm „przywdział” jego naukę. Chcąc dostarczyć ludowi potrzebnych mierników moralnych, sięgnął po konfucjanizm. Okazał się zatem niezwykle elastyczny.

Świątynia Shinto
Jednym z podstawowych elementów wierzeń japońskich jest pojęcie rytualnego zbrukania. Po zetknięcia się z krwią lub śmiercią należało uwolnić się od zbrukania za pomocą ablucji (rytualnego oczyszczenia). Przykładem jest bóg Izanagi, który zszedł do Krainy Ciemności podążając za swą małżonką, Izanami, która przebywała tam na skutek ran, jakich doznała rodząc boga ognia. Izanagi ujrzawszy jej rozkładające się ciało uciekł, po czym czując, że jest „brudny” dokonał oczyszczenia w jednym ze strumieni na Kiusiu. Warto dodać, że w efekcie tego oczyszczenia powstała (między innymi) Amaterasu – z obmycia lewego oka Izanagiego. W Japonii lewa strona ma przewagę nad prawą – na odwrót niż u nas.
Pewne kontrowersje wywołuje świątynia Yasukuni w Tokio, w której oddaje się hołd półbogom kami, czyli prawie 2,5 milionom Japończyków, poległym za cesarstwo w latach 1850-1945. Na frontach Drugiej Wojny Światowej zginęło 2,3 miliona osób czczonych w tej świątyni (status kami nie przysługuje na przykład ofiarom nalotów bombowych). Japończycy, dzisiaj w większości o pacyfistycznych poglądach, sprzeciwiają się oddawaniu czci poległym przez przedstawicieli państwa, jednak politycy często tam pielgrzymują. Przykładowo, premier Koizumi w czasie kampanii wyborczej w kwietniu 2001 r. obiecał odwiedzić Yasukuni, co zrealizował cztery miesiące później już jako premier.
Kolejnym charakterystycznym elementem shintoizmu są barwne festiwale – matsuri, odbywające się w mniejszych miejscowościach (lokalne) lub obejmujące swoim zasięgiem dziesiątki tysięcy ludzi, w tym turystów. Do tych większych, ogólnonarodowych można zaliczyć takie święta, jak: Hanami (Oglądanie Kwiatów) czy Obon (Święto Zmarłych). Dość znane jest też Yuki Matsuri (Święto Śniegu w Sapporo). Po roku 1945 zniesiono zależność shintoizmu od państwa, uznając go za organizację religijną utrzymującą się z dotacji wiernych. Obecnie bardzo niewielu ludzi podziela wierzenia animistyczne, ale shinto trwa dzięki kontynuacji rozmaitych uroczystości i obrzędów.

W wielkim skrócie można rzec, że Shinto jest to rozwinięta formuła szamanizmu wyraźnie pokrewna syberyjskim kultom prymarnym. Zdradza tendencje monistyczne w którym znaczącą rolę odgrywa kult przodków, oraz wiara w nie do końca spersonifikowane przejawy działalności sił przyrody. W niektórych odmianach Shinto mamy do czynienia z całymi panteonami bóstw nierzadko wskazującymi na wpływy ludowego buddyzmu charakteryzującego się wiarą w liczne istoty demoniczne (często zamieszkujące jakąś roślinę, skałę, zbiornik wodny etc.). Występuje magia przedmiotów (amulety, talizmany). Podsumowując religia ta wywodzi się bezpośrednio z kultów pierwotnych; na uwagę zasługują zwłaszcza pięknie wykonane kapliczki poświecone bóstwom domowym oraz przodkom.

Mitologia
Zanim powstały niebo i ziemia w pramaterii rządziła trójca bóstw: Amenominakanushi, Takamimusubi i Kamimusubi. Potem zrodziło się siedem par bóstw, ostatnia z nich: Izanami i Izanagi dali życie panteonowi japońskich bóstw i stworzyli świat (wyspy japońskie). Zawiłe dzieje mitologiczne kończą się zstąpieniem na ziemię wnuka bogini Amaterasu i objęcie nad nią panowania. Jej potomek Kamuyamatoiwarehiko po latach marszu dotarł do centralnej Japonii i w miejscowości Kashihara 11 dnia 2 miesiąca 660 roku p.n.e. objął godność cesarza Jinmu. Według mitologii obecnie panujący cesarz Akihito jest 125 potomkiem bóstw w prostej linii.


Głową państwa jest cesarz - pochodzi od bogów. Bogowie po japońsku zwą się "kami" (wyższy, wysoki). Właściwym miejscem kultu są góry i lasy. Późno w Japoni zaczęto budować tzw. dżindzia. Ministrami kultu były kobiety - element szamanizmu. Kobiety mają lepszy kontakt z siłami nadprzyrodzonymi. oprócz kami bogów byli również "kami herosi", czyli kult przodków. Byli to ludzie którzy zapisali się w pamięci swych następców. Panowały niezwykle silne więzi - wzożec ideałów. Japoński olimp był wzorem do naśladowania.

Szintoizm nie zajmuje się życiem wewnętrznym. Przedmioty wkładano do starożytnych grobów, jednakże milczy o czystości duszy i przywiązuje się do czystości ciała. kapłaństwo przechodziło z pokolenia na pokolenie. Ofiarami były napoje, jedzenie oraz szaty. Wraz z wpływem kultury chińskiej przejmuje też kulturę konfucjanizmu. Najważniejszy wpływ miał jednak buddyzm - oficjalnie w roku 522 - Wielki Wóz. Wprowadził moralność, spekulacje metafizyczne, ceremonie, budowe świątyń. Japończycy przejeli bogów buddyjskich i nastąpiła fuzja dwóch religii: szintoizmu i buddyzmu. Ok. IX w. ne szintoizm o podwójnym obliczu. Zaczęto budowe świątyń, koniec ministrowania kultu kobiet ponieważ zaczęli sprawować tą funkcję mnisi buddyjscy.

W XVIII w. można było dostrzec odstępstwo od zachodu, zapaść technologiczną, ruch antysynkretyczny, antybuddyjski tz. "fulgo" - powrót do starożytności. Celem zaczęło być powrót do władzy cesarskiej. Buddyzm zaczęto prześladować. I tak ten synkretyzm trwał do XIX w., dokładnie do 1868 r., kiedy to władzę przejeli szoguni i nastąpił powrót absolutnej władzy cesarza. Pierwotny szintoizm został odrzucony przez lud japoński. Zaczęto realizować szintoizm państwowy. W roku 1889 wprowadzono konstytucję, która nadawała prawo do wolności kultu, lecz każdy jest zobowiązany do brania udziału w obrzędach szintoistycznych - czyn patriotyczny, okazanie przynależności do rodu japońskiego. Oprócz państwowego szintoizmu było jeszcze 13 innych kultów. Świątynie szinto zostały uznane za pomniki.

Obrzędy
Domowy ołtarzyk shintō nazywa się kamidana (półka bogów) lub senzodana (półka przodków). Znajdować się mogą na niej amulety przyniesione ze świątyń (np. części roślin poświęconych kami oraz różne inne dewocjonalia, wreszcie przedmioty należące do wybitnych przodków i krewnych, tabliczki z ich imionami itp.).

Modlitwa jest bardzo prosta: należy stanąć przed ołtarzem, ukłonić się, kilka razy klasnąć i wygłosić swoje życzenie, czy podziękowanie. Do tego celu nie są nawet potrzebne jakieś specjalne słowa, modlitwę można również „pomyśleć”.


Religia a polityka
Po Restauracji Meiji, gdy przywrócono władzę cesarzowi, shintoizm stał się podstawą agresywnej i skrajnie nacjonalistycznej postawy władz japońskich. W połączeniu z dominacją armii w życiu politycznym oraz hegemonią potężnych konglomeratów zaibatsu w gospodarce, shintoizm był jednym z filarów japońskiego militaryzmu, aż do klęski Japonii w II wojnie światowej. Po kapitulacji Cesarz Showa (Hirohito) publicznie wyrzekł się wszelkich atrybutów boskości.


Etymologia
Spotykana czasem ukuta przez analogię do nazw innych religii nazwa shintoizm jest etymologicznie niefortunna. Część Shin (神) oznacza boga lub bogów, natomiast tō (道) i jego odpowiedniki w innych językach Azji Wschodniej oznacza sposób postępowania, filozofię lub religię. Dokładnie tę samą funkcję co tō (道) pełni wywodzący się z łaciny -izm. Łączenie obu w jednej nazwie skutkuje "masłem maślanym" i jest bezcelowe.


Podział Shintō
shintō domu cesarskiego (kōshitsu-shintō)
shintō ludowe (minkan-shintō)
shintō sekciarskie (kyōha-shintō)
shintō świątynne (jinja-shintō)