Judaizm   

Judaizm (mozaizm) jedna ze starszych religii, prekursor chrześcijaństwa i islamu, narodowa religia Żydów. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów.  Od jego imienia judaizm jest także nazywany religią mojżeszową lub "mozaizmem". Judaizm posiada z islamem i chrześcijaństwem wspólną platformę. Chodzi mianowicie o tych samych patriarchów, część wspólnych ksiąg świętych ( Pięcioksiąg Mojżesza), niektóre obrzędy i celebracje - podobną doktrynę. Również Bóg jest ten sam ( Bóg biblijny), choć w każdej w tych religii inaczej się nazywa.
 Judaizm jest bardzo zróżnicowany. Podziały wyróżniają ruch ortodoksyjny (np. chasydzi), reformowany, konserwatywny, aszkenazyjski i sefardyjski.
 Judaizm jest wyznawany nie tylko przez żydów (jako naród) lecz przez wielu ludzi na całym świecie. Wielu żydów jest też ateistami i nie należy do
synagogi. Połowa żydów w USA jest zlaicyzowana i uznaje tylko judaizm jako formę zaangażowania społecznego i patriotycznego.
 Samo słowo judaizm pochodzi od imienia biblijnego Judy czwartego syna Jakuba. Dwunastu synów owego Judy uznają żydzi za ojców plemion starożytnego Izraela.
  Żydzi wierzą we wspomnianego wyżej Boga, który się objawił Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Bóg ten jest niematerialny, wszechwiedzący, wieczny, święty i łaskawy. Jest też podobno sprawiedliwy choć ja osobiście, nie dopatrzyłem się się żadnej formy sprawiedliwości w jego opisie biblijnym.
 Nawet wobec swojego własnego narodu, który żydzi nazywają wybranym ( bo upodobał go sobie).
 Potomek Dawida (dawnego króla żydów) ma nadejść na ziemię ponownie zapewniając żydom panowanie nad światem, oraz pokój i zakończenie wszelkiej niegodziwości. Powstanie Królestwo Pokoju z odbudowaną Jerozolimą i świątynię jerozolimską.
Żydzi odrzucili pojęcie Trójcy jako formy Boga (trzech w jednym) i nie uznają Jezusa nie tylko za boga, ale nawet za mesjasza..

 Całość przepisów prawnych i religijnych regulującą postępowanie wyznawców judaizmu nazywa się Halacha.
Jej podstawą jest Pięcioksiąg Mojżesza czyli Tora. Tora składa się z 613 micw (przykazań).
Rozwinięciem owych praw pisanych o naturze boskiej zawartych w Torze jest Talmud czyli zbiór nauk i przemyśleń rabinów. Talmud oparty
jest na natchnieniu i tradycji żydowskiej. Owe nauki rabiniczne odnoszą się do tego co wolno a co nie wolno żydowi czynić w Szabat i tradycji
koszerności ( rodzaj jedzenia i sposób w jaki należy je przygotowywać).
 Obecna tradycja żydowska oparta jest w znacznej mierze na naukach Majmomidesa (żył w Hiszpanii i Egipcie-średniowiecze). Jest to największy
uznany twórca tzw. myśli rabinicznej szczególnie czczony przez żydów ortodoksyjnych.
  Żydzi modlą się w synagogach. W wydzielonej części synagogi zwanej aron ha-kodesz (święta skrzynia) przechowuje się Torę. Ta skrzynia przylega
do ściany synagogi od strony Jerozolimy. W czasie nabożeństw Tora jest odczytywana z podwyższenia zwanego bimą. W synagodze stale pali się
lampka ku czci zmarłych (ner tamid).
Liczbę wyznawców judaizmu na świecie określa się obecnie na 15 milionów.

Za założyciela religii judaistycznej, uznającej za jedynego Boga Jahwe (przy czym imienia Jahwe Żydzi nie wymawiają), uważa się Mojżesza (Mose).
Mojżesz nie posiada udokumentowania w źródłach pozabiblijnych trudno wiec ocenić czy był postacią historyczną czy jedynie mitem.
Jeżeli istniał obiektywnie to zapewne żył ok. 1250 p.n.e. Źródła żydowskie podają, że  był synem Amrama i Jakebed z plemienia Lewi, urodzonym w Egipcie. Jest uznawany za twórcę przymierza między Bogiem i ludem izraelskim, odbiorcę objawień bożych, wyzwoliciela ludu izraelskiego z niewoli egipskiej, twórcę życia narodowego. Tradycja zakłada, że  Mojżesz dał ludowi Torę, obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych (Pięcioksiąg).
Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawcą, kapłanem i przywódcą swojego ludu. Został uznany za nosiciela Objawienia przez chrześcijaństwo i islam.

Symbolami judaizmu są:
1) Magen David - gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez dwa przeplatające się trójkąty (heksametr);

2) menora - świecznik siedmioramienny wykonany z jednej bryły metalu, który już w pierwotnej chacie służył do oświetlania świętego miejsca (współcześnie również podstawowy element herbu państwa Izrael).

Miejscem kultu Żydów jest synagoga (bożnica).

         Podstawę religii Żydów stanowi:
1) wiara w jednego i jedynego Boga, będącego bytem rzeczywistym;
2) ufność i wiara w posłannictwo religijne Żydów, jako naród wybrany przez Boga.

Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w Talmudzie, który jest uzupełnieniem Starego Testamentu.

Doktryna judaizmu określa następujące przymioty Boga:
1) najwyższy byt i stwórca świata, któremu ludzie muszą oddawać cześć;
2) sprawujący opatrzność nad światem;
3) sprawiedliwy i miłosierny;
4) wszechmocny;
5) wszechobecny;
6) zewnętrzny wobec świata (Ojciec na niebie);
7) bezcielesny (czysty duch), co pociąga za sobą zakaz wyobrażania Boga za pośrednictwem materii - Boga można jedynie przedstawić za pomocą słowa.

Judaizm przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo Prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na Synaju. Z narodu żydowskiego, jako narodu wybranego, wyjdzie Mesjasz, który ustanowi królestwo Boże na ziemi, będące przygotowaniem do ostatecznego królestwa w przyszłym świecie, w którym nastąpi zmartwychwstanie zmarłych i sąd ostateczny oraz powszechny dopełniający dzieło boże.

Koncepcja człowieka zakłada jedność ciała i duszy, co pozwala człowiekowi spełniać powinności wobec Boga i świata (realizację zadań wyznaczonych przez Boga). W doktrynie judaizmu Bóg jest jeden i jedyny. Człowiek chcący wypełnić zadania wyznaczone przez Boga musi się powstrzymać od:

1) bałwochwalstwa;
2) bluźnierstwa;
3) kazirodztwa;
4) zabójstwa;
5) kradzieży;
6) jedzenia mięsa wyrwanego z żywych zwierząt;
7) przestrzegać sprawiedliwości.


Judaizmu etyka
Metafizyczną podstawą etyki są przykazania, które ludziom dał Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii (Pismo Święte) i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary. Dotyczą one m.in. obrzezania (dowodu przymierza), szabatu, modlitwy, przepisów pokarmowych, świąt, postu, zawierania małżeństwa itd. (w chrześcijaństwie, w przeciwieństwie do islamu, usunięto drugie przykazanie, zabraniające czci posągów lub jakichkolwiek zmaterializowanych wyobrażeń Boga. Wokół tego przykazania w Kościele toczył się długi spór znany pod nazwą problemu "obrazoburstwa").

Święta:
Rosz Haszana jest żydowskim świętem Nowego Roku, który przyda naprzemiennie we wrześniu lub październiku.
Dziesięć dni po Nowym Roku (żydowskim) przypada święto Jom Kippur czyli Dzień Odpuszczenia. Wypełnione jest modlitwą.
Pesach (Pascha) - Przypada w marcu lub kwietniu na pamiątkę ominięcia dzieci żydowskich przez plagi egipskie. Podczas sederu (posilek)
czytana jest z Hagady historia ucieczki żydów z Egiptu.
Chanuki- Święto świateł obchodzone jest w listopadzie lub grudniu. Używa się wtedy lichtarzy dziewięcioświecowych.

Szabat:
Czyli po żydowsku Shabbat jest świętym dniem rozpoczynającym się po zachodzie słońca w piątek, a kończącym o zmroku w
sobotę .W tym czasie nie wykonuje się żadnej pracy na pamiątkę odpoczynku Boga po stworzeniu świata (Genesis).
Posiłek szabatowy przygotowuje się przed piątkowym wieczorem. Podczas jego przygotowywania śpiewa się pieśni i wznosi dziękczynne
modlitwy. Podczas szabatu wolno, a nawet należy wyjść do Synagogi. Natomiast zakończenie świętuje się w domu z bliskimi .

Historia (dzieje najdawniejsze)

    Nie będzie to historia Izraela tak jak przedstawia ją Biblia, czyli od migracji patriarchów z Mezopotamii do Palestyny.
Nie o ten początek bowiem chodzi.
   Zapewnie dla tych, dla których Biblia jest źródłem wiedzy historycznej, ale bynajmniej nie nieomylnym - też początkiem nie jest.
Biblia to po prostu ustny przekaz, który zdarzenia od momentu ich zaistnienia spisania (a było to ponad 1000 lat !) nieco wykoślawił i zafałszował.
  Nie znaczy to jednak, że poniższe opracowanie jest uznanym dziełem naukowym o faktach historycznie niepodważalnych.
Nie rości sobie ono do tego pretensji, choć oparte jest na rzetelnych źródłach. Zdając sobie sprawę, że czytający mogą być przekonani o nieomylności Starego Testamentu, czy też wychowani w innej "prawdzie historycznej" opisywanych tu wydarzeń - oświadczam by uniknąć oskarżania o antysemityzm lub herezję, że jest to moje osobiste spojrzenie na najstarsze dzieje ludów semickich, które w przeszłości dały początek patriarchom hebrajskim.
  To czy jest one zgodne z obiektywną prawdą historyczną pozostawiam uznaniu czytającego. Masz więc prawo czytelniku potraktować wszystko co zostało napisane poniżej jako science fiction, lub baśń o "Smoku wawelskim". Skrócony tekst niniejszego opublikowany na grupie dyskusyjnej pl.soc.religia wykazał bowiem, że zastrzeżenie takie jest w pełni zasadne i nawet ze wszech miar wskazane.
        To tyle tytułem wyjaśnienia.
Cokolwiek by powiedzieć o dziejach prahistorii Izraela to zaczynają być one dla nas czytelne w roku około 3000 p.n.e.  a więc prawie z najwcześniejszymi przekazami odczytanych napisów w Mezopotamii.  A początki sięgają jeszcze przynajmniej kilkaset lat wcześniej do plemion Habiru (Hapiru) zamieszkałych Góry Zagros i Wyżynę Irańską.
Byli to koczownicy przyzwyczajeni do surowego klimatu g.Zagros i ciągłych wędrówek.
 W okresie początkowym zamieszkiwali oni jaskinie trudniąc się łowiectwem i zbieractwem. Nie gardzili też rabunkiem, czy pozyskiwaniem lepszych jaskiń poprzez napadanie na sąsiednie grupy. Pośrednio świadczą o sposobie życia ówczesnych plemion wykopaliska w  Wadi en-Natuf. Również prace archeologiczne w Zawi i Czermi potwierdzają zbieraczo-rozbójniczy sposób życia ówczesnych ludzi.
       Najstarsza wzmianka o Habiru (Hapiru) pochodzi z logogramu  SA.GAZ  W pewnym dokumencie z czasów Szulgi, króla Urim (Ur), który panował w drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e. opis tego plemienia brzmiał następująco:

"Rabusie mieszkający ze swymi rodzinami w namiotach na pustkowiu, którzy chodzą własnymi drogami, a utrzymują się z hodowli zwierząt oraz pracy na roli. Ci nadzy ludzie, którzy podróżują w martwej ciszy. Co do ich mężczyzn i ich kobiet, ich mężczyźni chodzą tam gdzie im się podoba, ich kobiety noszą wrzeciono i misę przędzalniczą . Ich obozowiska są gdziekolwiek je rozbiją. Dekretów Szulgi, mojego króla, oni nie przestrzegają" .

         Ta pierwsza znana charakterystyka hapiru odpowiada także wszystkim późniejszym opisom tej grupy pochodzącym z II tysiąclecia p.n.e. Wspomina o nich również co najmniej 235 tekstów klinowych z tego okresu.
Plemiona te nie znały pisma stąd dopiero po "ucywilizowaniu" części z nich w Mezopotamii można się więcej o ich sposobie życia dowiedzieć.
  Starożytne inskrypcje określają ich bardziej jako złodziei i rabusiów niż jako plemiona pasterskie.
Góry Zagros, Wyżyna Irańska i liczne plemiona Habiru....to była właśnie kolebka Hebrajczyków.
        Wskazują na to też pewne przesłanki lingwistyczne, nazewnictwo, sposób życia, oraz relacje zawarte w "listach aramejskich".
Plemiona te nazwijmy je Prahebrajczykami cechowała dzikość (nawet jak na ówczesne czasy), oraz nieprawdopodobna rozrodczość.
To zmuszało je do stałej ekspansji i ciągłego poszukiwania nowych miejsc do zasiedlenia. Z tym, że zawsze było zasiedlenie tymczasowe.
Historia pokazuje jednak, że w sprzyjających warunkach ludy te potrafiły się osiedlić w jednym miejscu na wiele pokoleń. 
 Nigdy jednak nie mieszały się z miejscową ludnością, ani z nią nie asymilowały. Dzięki panującej wśród nich wielkiej rozrodczości raczej po jakimś czasie dominowały one ludność miejscową wchłaniając ich we własny styl życia i kulturę. Te cechy pozostały do dziś wśród Izraelitów, którzy bardzo słabo się asymilują w nowych kulturach, mimo stale utrzymującej się tendencji do ekspansji w poszukiwaniu nowych miejsc do zasiedlenia.
Nie ma całkowitej pewności co do teorii, według której określenie Hebrajczyk pochodzi od terminu Hapiru. Tym niemniej, taka etymologia nazwy wydaje się najbardziej prawdopodobna. Zbieżność opisów pochodzących ze starożytnych inskrypcji, oraz sama Biblia na to wskazują:
pierwotnie istniało wiele szczepów hebrajskich pochodzących od Ebera (Genesis 10:21);
1.Hebrajczycy byli w Kanaanie przybyszami zza Eufratu (Genesis 11:31);
2.Prowadzili wędrowny tryb życia mieszkając w namiotach (Genesis 12:8);
3.Dopuszczali się rozbojów (Genesis 34);
4.Niektórych uprowadzano jako niewolników do Egiptu (Genesis 40:15);
5.Określano ich Hebrajczykami jeszcze zanim stali się rozpoznawanym narodem (Genesis 39:14.17, 41:12);
6.ok. 450 lat przed najazdem Szeszaka na Judę podbili wiele miast-państw Kanaanu (1 Królewska 6:1, 14:25).
                           Uwaga !  (Zbieżności podane za wikipedią)

       Hebrajczycy są według naszej obecnej wiedzy przybyszami późnymi w dziejach ludzkości. Nie jest to więc zdecydowanie "świt ludzkości".
Ślady działania ludzi o wysokiej kulturze znaleźć możemy na tych terenach już z okresu IX tysiąclecia przed Chrystusem. Neolityczne Jerycho było po raz pierwszy zasiedlone co najmniej 8000 lat przed narodzeniem Chrystusa !  Wykopaliska świadczą jednak o początkowym sezonowym zasiedlaniu i porzucaniu tego terenu przez całe jeszcze stulecia. Stałe zasiedlenie Jerycha nastąpiło około VII tysiąclecia p.n.e. Pozostałości tych czasów znajdujemy w wykopaliskach, aż z głębokości 45 stóp (15 m). I nie można już mówić o ich prymitywizmie !
Jerych posiadało już kamienne umocnienia i fortyfikacje.
Domy budowane były z glinianych cegieł. Podłogi i ściany były wygładzone. Znaleziono też ślady trzcinowych mat którymi wykładane były podłogi.
Znaleziono gliniane figurki kobiet, a także zwierząt domowych.
  Odkryte statuły gliniane w trzcinowych ramach skłaniają do przypuszczenia, że już wtedy czczono jakieś bóstwa.
Cywilizacja w Jerychu istniała już na 5 tysiącleci przed Abrahamem !
  Artystyczne zdobienie ceramiki osiągnęło wysoki poziom już w V tysiącleciu p.n.e. (tzw. halfiańska). Była ozdabiana jednobarwnymi geometrycznymi postaciami ludzi i zwierząt. W tym czasie Mezopotamia była już gęsto zaludniona. Domy budowano z nie wygładzonej cegły. O tych czasach niewiele wiemy. To znaczy nie wiemy kim byli ci ludzie, jakim językiem mówili, gdyż pismo jeszcze nie istnialo.
  W IV tysiącleciu Mezopotamia osiąga szczyt rozwoju. Zasiedlona zostaje dolna Mezopotamia. Założono tam wielkie miasta i powstaje zalążek państwowości. Są to kultury:

  Obeid - (4300 - 3500 r, p.n.e)
  Warka - ( do 3100 r. p.n.e
  Dżemdet Nasr - ( 3100 - 2900 r. p.n.e)

Jak wyglądali Sumerowie i skąd pochodzili możemy tylko zgadywać. Ich wizerunki przedstawiają postacie gładko wygolone. Postać krępa o
dużych głowach. Ponieważ najstarsze zachowane dokumenty pisane są w języku sumeryjskim należy założyć, ze to oni wynaleźli pismo.
 Tak wygląda historia Międzyrzecza w największym skrócie.

    Od połowy 3000 tysiąclecia na tereny Sumeru napływają plemiona Habiru. Jak już wspomniałem wyżej nie mieszają się z ludnością miejscową.
Pozostają niezależni unikając zasiedlania miast. Osiedlają się raczej w ich pobliżu. Z czasem jednak przenikają do miejscowej kultury osiągając wysokie stanowiska. Powstają pierwsze tabliczki o nich i ich historii .

  Ciekawa jest historia o królu Sargonie wielkim władcy Akadyjskim (2334 - 2279 r. p.n.e) . Otóż urodził się on w/g inskrypcji w Azupiranu. Matką była niepokalana dziewica (kapłanka), która po urodzeniu włożyła go do wiklinowego uszczelnionego kosza i puściła z nurtem Eufratu. Sargos został wyłowiony z rzeki przez Akki i wyuczony na ogrodnika. Wkrótce jednak bogini Isztar uczyniła z niego króla Akadu.
   Trzeba przyznać, że historia ta zaskakująco przypomina biblijne losy Mojżesza z tym, że jest prawie o 1000 lat wcześniejsza !
Czy to nie jest zaskakujące ?

Podobnie sprawa tzw. praw Hammurabiego. W kamiennych tablicach, które Mojżesz otrzymał od Jahwe nie ma nic czego byśmy nie znaleźli w Kodeksie Hammurabiego. Jeżeli weźmiemy pod uwagę starotestamentową Księgę Powtórzonego Prawa to mamy w zasadzie to wszystko co znalazło się wcześniej w prawach Hammurabiego.
  W tamtym okresie życie w mieście było ściśle zintegrowane co sprzyjało stabilizacji kraju, rozwojowi kultury, sztuki i rzemiosła.
Religia Sumerów była wysoko rozwinięta. Politeizm z bogami uosabiającymi zjawiska przyrody. Głównym bogiem był Enil pan burzy.
 Habiru napłynęli więc do ukształtowanego już w swej państwowości i religii kraju.
  W XXIV stuleciu rozproszona władza państw-miast Sumeru poczęła się silnie centralizować podczas panowania semickich królów Akadu.
Trwało to jednak krótko. Podupadła bowiem około 2000 - 2100 r. p.n.e na skutek masowego napływu Habiru z gór Zagros. Niektóre źródła utożsamiają je z Gutejczykami. Tak czy siak była to już agresja, a nie swobodny i ograniczony napływ ich ludności. Okupacja trwała ponad 100 lat. Haribu ostatecznie pokonał Utu-Hegal król Erechu. Zaraz potem jednak i on został pokonany przez założyciela III dynastii z Ur  Urnammu.
  Tak Międzyrzecze wkroczyło z III w II tysiąclecie p.n.e.

Owe czasy przypominały działanie "szalonego aptekarza", który do szklanki wody (ludność pierwotna) ciągle dolewa i ulewa nowe mikstury.
  Efektem tego było powstanie początków Izraela (1950- 1550 r. p.n.e) i wędrówka Abrahama. Ojciec narodu Izraela Abraham urodził się w Ur (niedaleko Zatoki Perskiej). Było to za panowania Hammurabiego, który wprowadził w życie prawa mające na celu ukrócenie samowolę i bandytyzm. Prawa te stworzyły podwaliny pod silne i sprawnie rządzone państwo. Nie mogły się jednak podobać spadkobiercom Habiru. Wielu z nich przeniosło się więc na północ. Wśród nich Abraham, którego nowym miejscem zamieszkania stał się. Haran.
Wędrówkę Abrahama należy tu traktować jako historię jednego z przedstawicieli, którzy pod naciskiem nowych praw do których nie myśleli się stosować, oraz  naporem Hetytów zdecydowali się na migrację.
Najprościej było to wytłumaczyć nakazem boskim.
Należy pamiętać, że mimo wielowiekowego przebywania w Mezopotamii przodkowie Abrahama zachowali swą odrębność kulturową i koczowniczy tryb życia. Wierzący zobaczą zapewne w tej wędrówce i dalszych wydarzeniach "palec boży". Tak naprawdę rozpoczęła się jednak kolejna agresja potomków Harbiru na ludność Kanaanu. Było to prostsze niż stawienie czoła świetnie wyszkolonym i uzbrojonym wojownikom hetyckim.
Od wędrówki Abrahama zaczyna się już biblijna historia Izraela. Choć oczywiście nie było jeszcze wtedy narodu zwanego Izraelem. Nazewnictwo to powstało później... po osiedleniu się już w Palestynie, albo jak mawiają "przedstawiciele narodu wybranego" w ziemi, którą obiecał im Bóg.
Trzeba przyznać, że Bóg ten był bardzo wyrozumiały dla swojego narodu i wiele zbrodni im wybaczył. Tak wiec w XV w. p.n.e mamy wpółdzikich koczowników, którzy w panicznej ucieczce przed Hetytami błąkali się po Palestynie i północno-wschodnich terenach Egiptu szukając nowych miejsc pod zasiedlenie. Zapewne wtedy powtórzyła się historia  z Sumeru, gdzie część napływowych potomków Habiru, których już właściwie by należało uznać za Akadyjczyków gdyby nie ich odrębność etniczna i kulturowa zasiedlała stopniowo tereny Palestyny pokojowo (jak zawsze na początku) współżyjąc z ludnością miejscową, a część powędrowała jeszcze dalej ...do Egiptu.
  Tak więc począwszy od 1500 r. p.n.e. plemiona izraelskie, wraz z Aramejczykami, rozpoczęły wdzierać się do Palestyny. Ok. 1250 r. część plemion przybyła pod przewodnictwem Mojżesza z Egiptu (wydarzenia te opisane są w Starym Testamencie, kiedy jest mowa o objawieniu się jedynego Boga - Jahwe - na Synaju, zawarciu przez Niego przymierza z Narodem Wybranym i ustanowieniu największej świętości - Arki Przymierza). Połączyła się z plemionami mieszkającymi już w Palestynie i pokojowo ( na ogół) koegzystując z tubylcami. Ta część historii Izraela jest w zasadzie całkowicie nieudokumentowana . Poza źródłami biblijnymi nie istnieją żadne przesłanki by traktować te wydarzenia poważnie. Tym bardziej, że pewne wzmiankowane w Pięcioksięgu Mojżesza wydarzenia musiałyby pozostawić ślady w szeroko udokumentowanej historii Egiptu, którą znamy z tego okresu bardzo dokładnie. Zastanawiające jest też gdzie Mojżesz przechodził przez morze Czerwone skoro z samego opisu biblijnego nic takiego nie wynika.
Przecież wtedy nie istnial Kanał Sueski i do Kanaanu dostać się można było sucha nogą !
Wędrówkę plemion semickich prześledzić możemy bowiem dość dokładnie na podstawie biblijnego opisu.
Po dołączenia Mojżesza do reszty zamieszkujących już Kanaan plemion żydowskich następuje militarny podbój tych ziem. Kończy się koegzystencja i przychodzi czas na siłowe rozwiązanie problemu współzamieszkania tych terenów.
Ok. 1200 r. p.n.e. na gruncie wspólnoty pochodzenia i kultu powstał związek 12 plemion (przypominający greckie amfiktionie). Na straży służby i prawa Bożego stali tzw. sędziowie. z tego względu lata od 1200 do 1000 r. p.n.e. nazywane są "okresem sędziów".
Od 1200 r. p.n.e. na wybrzeżach Palestyny osiedlali się Filistyni (jest to utożsamiane z najazdem "ludów morza") tworząc związki miast-państw (Aszdod, Askalon, Ekron, Gaza, Gat). W XI w. p.n.e. wzrósł napór Filistynów i Ammonitów i w celu obrony przed tym zagrożeniem Izrael przekształcił się w królestwo.
          Królestwo Dawida i Salomona
Ok. 1000 r. p.n.e. królem został Saul, wódz w wojnie przeciw Ammonitom,. Po krótkim okresie panowania zginął w walce z Filistynami na równinie Jezreel. Na północy na krótko panowanie objął syn Saula - Iszbaal, zaś na południu ok. 1000-961 r. p.n.e. Dawid. Ten ostatni został namaszczony na króla w Hebronie. Dokonał on zjednoczenia Judei i Izraela, prowadził zwycięskie wojny z Filistynami i zdobył Jerozolimę, która po przeniesieniu tam Arki Przymierza oraz ustanowieniu aparatu administracyjnego stała się sakralną i polityczną stolicą państwa. Dzięki użyciu wojsk najemnych Dawid odniósł zwycięstwa także nad Moabitami, Ammonitami i Edomitami. Po podboju wszystkich państw-miast w Kanaanie Izrael stał się potęgą.
        Po śmierci Dawida (ok. 961 p.n.e.) rządy objął jego syn Salomon (zm. 922 p.n.e.), będący zięciem faraona. Ten wybitny dyplomata, mimo swych ogromnych talentów politycznych, utracił prowincje aramejskie i dopuścił do odrodzenia się państwa Edomitów. Wielkie bogactwo, zdobyte przy pomocy króla Tyru Hirama, pochodzące z handlu arabskiego, posłużyło Salomonowie do sfinansowania rozbudowy Jerozolimy (pałac, świątynia Jahwe). Scentralizowane państwo ściągało podatki i egzekwowało prace przymusowe. Kraj został podzielony na 12 prowincji; każda z nich przez miesiąc w roku miała obowiązek utrzymywać dwór królewski. Utworzono oddział rydwanów bojowych.
        Po śmierci Salomona w 922 r. p.n.e. nastąpił jednak rozpad państwa na królestwa Judy (południowe ze stolicą w Jerozolimie), rządzone przez Roboama i Izraela (północne, ze stolicą najpierw w Sychem, a potem w Tirsie, Penuel i w Samarii) pod rządami Jeroboama, który w starych sanktuariach Dan i Betel stworzył własne ośrodki kultu.

Królestwo Izraela (926-722 p.n.e.)
Po okresie walk wewnętrznych oraz wojen z Egiptem, aramejskim Damaszkiem i Filistynami wojsko powołało na króla swego dowódcę - Omriego (878-71 p.n.e.), Umocnił on wewnętrznie państwo, zbudował potężną twierdzę w Samarii, która staje się religijną i polityczną stolicą kraju. Udało mu się także ponownie zająć Moab. Syn Omriego, Achab (871-52 p.n.e.), poślubił fenicką księżniczkę Izebel, co sprawiło, że w kraju rozpowszechniły się kulty fenickie. Zbudziło to gwałtowny sprzeciw jahwistycznej opozycji wobec "domu Omri", której przewodził prorok Eliasz. Achab wydał swą córkę Atalię za króla judzkiego Jorama.
Jehu (845-17 p.n.e.) został namaszczony na króla przez wysłannika proroka Elizeusza, ucznia Eliasza. Wyciął on w pień dynastię Omridów i prześladował wyznawców kultu Baala. Musiał jednak płacić trybut Asyrii. W kraju nastąpił okres zamieszek, prorocy Amos i Ozeasz nawoływali do przywrócenia czystego kultu Jahwe, zapowiadając upadek Izraela z powodu wyzysku ubogich.
Po trzyletnim oblężeniu przez Sargona II w 722 r. p.n.e. została zburzona Samaria, a Izrael stał się prowincją asyryjską. Wielu Izraelitów zostało przesiedlonych do Medii i Mezopotamii. Pozostali mieszali się z nowymi osadnikami, dając początek grupie Samarytan.

     Królestwo Judea (925-587 p.n.e.)
         Początkowo stosunki pomiędzy Judeą a Izraelem były napięte. Do ściślejszych związków między obu królestwami doszło dopiero za panowania Jorama (852-45 p.n.e.). Po usunięciu Omridów, jego córka Atalia (845-39 p.n.e.) wymordowała niemal wszystkich potomków Dawida, wprowadziła tyrańskie rządy i kult Baala. Zginęła ona w trakcie zamachu stanu, a tron objął w 839 r. p.n.e. ocalały z masakry Joasz. Jego syn Amazjasz został zmuszony do płacenia trybutu Damaszkowi, a Izrael zadał mu dotkliwą klęskę i zagrabił skarby świątyni. W okresie tym do odnowy religijnej nawoływał prorok Izajasz, który wypowiadał się też w kwestiach politycznych.
Król Ezechiasz (725-697 p.n.e.) usiłował, zawiązując przymierze z Egiptem, zerwać zależność od Asyrii. Jednak władca asyryjski Sennacheryb pokonał Egipcjan i podporządkował sobie Judeę, oblegając w 701 r. p.n.e. Jerozolimę. Za panowania syna Ezechiasza, Manassesa, Judea ponownie popadła w zależność od Asyrii. Jego prawnuk Jozjasz (639-09 p.n.e.), po "odnalezieniu" w świątyni starej Księgi Prawa, przeprowadził reformę życia duchowego, oczyszczając m.in. świątynię z obcych kultów.
  W atmosferze walki o sukcesję oraz wojny Egiptu z Babilonią zostało odrzucone posłanie proroka Jeremiasza, ostrzegającego przed grożącym upadkiem. Rozdzierające państwo konflikty wewnętrzne ułatwiły w 587 r. p.n.e. po półtorarocznym oblężeniu zdobycie i zburzenie Jerozolimy przez króla Babilonu Nabuchodonozora (Nebukadnezara) II.

     Niewola babilońska (586-38 p.n.e.)
Od czasów "niewoli babilońskiej" określenie Żydzi przyjęło się, obok terminów Izraelici i Hebrajczycy, jako wspólna nazwa dla całej narodowości. Od tego momentu datuje się też rozpoczęcie przez Żydów życia w diasporze (rozproszeniu).
W 539 r. p.n.e., po podboju państwa nowobabilońskiego przez Cyrusa II, Palestyna weszła w skład imperium perskiego. Część deportowanych wróciła wówczas do kraju. Dzieła wskrzeszenia życia narodu żydowskiego po niewoli podjęli się Ezdrasz i Nehemiasz (445-33 p.n.e.), inicjując odbudowę murów Jerozolimy i zasiedlenie kraju repatriantami, wprowadzając kasatę długów oraz zakazując małżeństw z cudzoziemkami. Jerozolima, jako siedziba namiestnika prowincji, stała się ponownie centrum politycznym i religijnym kraju. Ogłoszenie przez Ezdrasza Prawa (Prawo Mojżeszowe, Tora, Pięcioksiąg) dało początek judaizmowi jako "religii Prawa". Całość życia jej wyznawców regulowały odtąd przepisy o charakterze zarazem religijnym jak i cywilnym. Ich znajomość nabrała w związku z tym podstawowego znaczenia, a centrum życia religijnego przeniosło się do synagog, gdzie Tora była komentowana
i wyjaśniana przez "uczonych w Piśmie". Tym samym powstały zręby aktywnego, również politycznie, judaizmu. Na czele wspólnoty religijnej skupionej wokół odbudowanej świątyni stał arcykapłan, za składanie ofiar odpowiedzialni byli kapłani, a niższe posługi w świątyni wykonywali lewici.

Palestyna w czasach hellenistycznych
  W 332 r. p.n.e. Palestyna dostała się pod panowanie Aleksandra Wielkiego. Samarytanie oddzielili się od Żydów i założyli własną świątynię na górze Garizim ("schizma samarytańska"), za świętą księgę wciąż uznając jednak Torę.
 W III w. p.n.e. powstał grecki przekład Starego Testamentu (Septuaginta). W nowo powstałej na terenie Egiptu Aleksandrii wykształcił się ważny ośrodek żydowskiej kultury i  myśli religijnej. Ekspansja hellenizmu wywoływała, ostre nieraz, podziały społeczeństwa na zwolenników "nowinek" i wiernych Prawu. W 168 r. p.n.e. wybuchło powstanie machabejskie (hasmonejskie) przeciw hellenistycznej dynastii Seleukidów z Syrii, mające charakter wojny religijnej. Na jego czele stanął Matatiasz i jego synowie, przede wszystkim Juda Machabeusz - Makkabi. Po długotrwałych walkach zakończyło się ono politycznym kompromisem. Zwierzchność Seleukidów została co prawda uznana w 142 r. p.n.e., lecz Żydzi otrzymali szeroką autonomię. Wkrótce potem Żydzi wykorzystując słabość i wewnętrzne spory rozdzierające dynastię Seleukidów zerwali wszelkie więzy zależności. Za panowania narodowej dynastii hasmonejskiej (140-37 p.n.e.) wykrystalizowały się ostatecznie trzy główne stronnictwa religijne: faryzeusze - zwolennicy rygorystycznego przestrzegania prawa; saduceusze - nastawieni bardzo konserwatywnie, negujący nieśmiertelność duszy; esseńczycy - przygotowujący się na przyjście Królestwa Bożego przez ascezę i ryty oczyszczenia oraz życie we wspólnotach przypominających klasztor (najprawdopodobniej z tą właśnie grupą są związane słynne rękopisy z Qumran, odkryte w 1947 r.).

   Palestyna pod panowaniem rzymskim
W 63 r. p.n.e. Palestyna została włączona do imperium rzymskiego przez Pompejusza, który zdobył Jerozolimę i narzucił Judei trybut.
Królem Judei został mianowany przez senat rzymski Herod Wielki (39-4 p.n.e). Za zgodą Rzymian wymordował on pozostałych przedstawicieli dynastii hasmonejskiej i w 37 r. p.n.e. zajął Jerozolimę. Podzielił on potem państwo między swoich synów: Judeę, Idumeę i Samarię objął Archelaos (w 6 r. n.e. wygnany i zastąpiony przez namiestnika rzymskiego Poncjusza Piłata), Galileę i Pereę otrzymał natomiast Herod Antypas (skazał on m.in. na śmierć Jana Chrzciciela).
Na lata panowania rzymskiego namiestnika Poncjusza Pilata, przesycone atmosferą fermentu religijnego, przypada działalność Jezusa z Nazaretu głoszącego nadejście Królestwa Bożego. Został on skazany na śmierć jako bluźnierca i ukrzyżowany ok. 33 r. n.e. (Wyrok wykonali Rzymianie, gdyż           Jezusowi zarzucano podburzanie do buntu przeciw ich panowaniu.) Jego nauczanie i śmierć dały początek chrześcijaństwu, które w następnych stuleciach rozprzestrzeniło się po niemal całym starożytnym świecie. Tak mówi tradycja, albowiem na istnienie Jezusa brak dowodów. Być może jest to kolejna legenda mająca uzasadnić przejęcie tradycji Mitraizmu na potrzeby chrześcijaństwa.
  Panowanie rzymskie budziło coraz większą niechęć wśród Żydów. W 66 r. n.e. wybuchło w Judei powstanie, spowodowane wprowadzeniem przez Rzymian obowiązkowego kultu cesarza i budową jego sanktuarium w Jerozolimie. Po kilkuletnich walkach, w 70 r. n.e. Jerozolima została zdobyta i zburzona przez cesarza Tytusa, syna Wespazjana.
W 135 r. wybuchło kolejne powstanie żydowskie pod przywództwem Bar-Kochby, stłumione przez cesarza Hadriana. Od tej pory Żydom nie wolno było przebywać w Jerozolimie. Nowym ośrodkiem myśli rabinicznej staje się w tej sytuacji miasto Jawne.
  W taki sposób zbliżamy się do końca opowieści.

   Bibliografia:
Meredith G.Kline - The Habiru: Kin or Foe of Israel
Listy z Amarna:EA 60-114, EA 115-162, EA 163-262, EA 263-381;
Mirjo Salvini, The Habiru prism of King Tunip-Teššup of Tikunani
G.F.Mooore - Judaism
A History of Israel - John Briht
Religie Świata-Susan Meredit