Konstantyn Wielki: pierwszy chrześcijański cesarz

Autor tekstu: Eugeniusz Obarski

Jak zostać dobroczyńcą Kościoła i świętym,
jak żyć niegodziwie a cnotliwie umrzeć
czyli "niewiarygodna pobożność"

"Ci, którzy nie pamiętają przeszłości, są skazani na jej powtarzanie"
George Santayana

Ktoś powiedział (Wolter?), iż Konstantyn jest "pieczęcią na siedemnastu wiekach historii Kościoła". Czytelnika zainteresuje zapewne w jakim sensie jest Konstantyn ową pieczęcią - niech przemówią więc fakty zamiast "świętych" mitów czy półprawd (bowiem jak powiada Rabindranath Tagore [1861-1941] "Kłamstwo nie może stać się prawdą przez to, że wzrośnie w potęgę"). Chociaż - przyznajmy to uczciwie - czasami mu się to udaje...

Konstantyn był synem Konstancjusza I Chlorusa, cesarza rzymskiego, zaś matką jego była Helena, konkubina tegoż Konstancjusza aż do czasu, gdy zawarł on małżeństwo z cesarzową Teodorą. Konstantyn tylko w jednym 310 roku rozkazał: powiesić swego teścia, cesarza rzymskiego Maksymiliana II, udusić swych szwagrów, Licyniusza, cesarza rzymskiego i Bassiana - mężów swych sióstr, Konstancji i Anastazji. W roku 336 natomiast kazał: zamordować Licynianusa, syna cesarza Licyniusza, poderżnąć gardło własnemu synowi, cezarowi Kryspusowi (zrodzonemu ze związku z inną konkubiną, Minerwiną) udusić parą w łaźni Faustę, swą drugą żonę, matkę jego trzech synów i dwóch córek. Nie lepszy był i syn Konstantyna Wielkiego, Konstancjusz II, wyznawca chrześcijaństwa ariańskiego, który - tak jak jego ojciec - przyjął chrzest dopiero pod koniec swego życia (z rąk "heretyka", arianina Euzojusza). Konstancjusz II wzorem swego "wielkiego" ojca (ach ta siła tradycji!) nakazał zamordować swoich wujów: Dalmacjusza, Juliusza Konstancjusza, ojca cesarza Juliana Apostaty oraz sześciu innych swych krewnych.

Samo ogłoszenie Konstantyna cesarzem było aktem bezprawnym i uzurpacją, bowiem Konstantyn sfałszował historię swej rodziny, religię ojca i pochodzenie. Wkrótce, jako cesarz, zapałał miłością do chrześcijaństwa i zapragnął przywrócić wyznawanie zakazanej religii na obszarze swego panowania. Obdarował gminy chrześcijańskie wolnością wyznawania. Za sprawą Konstantyna z religii zakazanej chrześcijaństwo stało się teraz religią uznaną i urzędowo wspieraną; na Kościół katolicki zaczęła spływać rzeka pieniędzy i innych dóbr doczesnych, a także coraz większych przywilejów, aż wkrótce jego wyższy kler stał się potężny, bogaty, wpływowy. I żył oczywiście w zgoła niechrześcijańskim zbytku (nie jest to zresztą - jak wiemy - przypadłość wyłącznie starożytnych...).

Czego dokonał Konstantyn, na czym polega jego "kościelna" wielkość i co należy czynić aby zostać uznanym za świętego w "świętym Kościele"? Otóż Konstantyn Wielki prowadził przede wszystkim wojny, które na ogół sam wszczynał pod hasłem "wojen krzyżowych"; przez cały swój żywot trudził się nieustannie rozbojem. Konstantyn, twierdził np. że: "Bóg jest sprawcą moich bohaterskich czynów" (to dopiero potęga wiary! Pozbawionej - dodajmy - wszelkiej refleksji moralnej i etycznej!). Z racji swej agresywności i wojowniczego charakteru Konstantyn rychło został postrachem ówczesnego świata. Nie cofał się przed żadną zbrodnią i okrucieństwem; powstania topił we krwi, palił wsie i miasta, jeńców kazał rozszarpywać lub posyłał ich do cyrków, dzikim zwierzętom na pożarcie (nota bene ze spektakli tych urządził w tamtejszych amfiteatrach stałą imprezę... rozrywkową). Prześladował też okrutnie Żydów a także innych "kacerzy" i "odstępców" zrzeszonych w swoich kościołach (w sukurs szły mu zresztą nieustające ataki Ojców Kościoła na owych "heretyków"; trudno by nie wywarły na niego "pedagogicznego" wpływu!). A wszystko to czynił gwoli umocnienia stanu posiadania i wzrostu potęgi Kościoła! I stało się: pod wodzą Konstantyna Kościół prześladowanych pacyfistów zmienił się w Kościół okrutnych prześladowców, głoszących "dobrą, radosną nowinę" ogniem i mieczem! "We wszystkich wojnach, które podjął i prowadził, odniósł błyskotliwe zwycięstwa..." - pisał o nim Ojciec Kościoła, św. Augustyn. Tak oto "wiara miłości" uprawomocniała się dzięki bitewnym rzeziom! Tak oto chrześcijaństwo rosło w siłę!

Nic więc dziwnego, że "zawodowo życzliwy" Kościołowi historyk jego dziejów, Euzebiusz z Cezarei (IV wiek), ma się rozumieć - biskup, wychwala Konstantyna w swej Historii Kościoła pod niebiosa.Według Euzebiusza Konstantyn, ów religijny tyran, którego romantyczny poeta angielski, Percy B. Shelley nazywa "potworem", "zimnokrwistym i obłudnym brutalem... trzymającym na swym dworze klikę żądnych krwi, bigoteryjnych duchownych chrześcijańskich, z których każdy byłby w stanie podjudzić jedną połowę ludzkości do wyrżnięcia drugiej", był (uwaga!)... "łagodny, dobry, przyjazny ludziom jak mało kto" (sic!). Ma przecież swoje oczywiste powody wdzięczność "obiektywnego" chrześcijańskiego historiografa! Tenże Euzebiusz stwierdza ponadto: "...on jeden pośród cesarzy rzymskich czcił Boga, Pana najwyższego, z niewiarygodną pobożnością...". Zaiste, niewiarygodna była to pobożność w rzeczywistości! I dodaje Euzebiusz: "On jeden szczerze głosił naukę Chrystusa, on jeden sławił jego Kościół jak nikt przed nim od najdawniejszych czasów...". Szkoda słów na komentarz, powiedzmy więc tylko, że ten i inne przejawy sławienia Kościoła, w tym i błyskotliwe zwycięstwa różnych innych znanych z historii mężów bożych, są w istocie dość osobliwe; mija kilka wieków lub tysiąclecie i Kościół za nie... przeprasza! Ale to już oczywiście musztarda po obiedzie; nikt już bowiem nie przywróci do życia ofiar terroru uprawianego przez religijnych fanatyków... No cóż, kontynuator Historii Kościoła Euzebiusza, Teodoret, stwierdza jednoznacznie (i nie bez racji!): "Fakty historyczne uczą, że wojna przynosi nam [Kościołowi] więcej korzyści niż pokój". "Święte słowa", nic dodać, nic ująć...

Ale wróćmy na koniec do Konstantyna. Co znamienne, Konstantyn zawsze pragnął przyjąć chrzest jak sam Chrystus, w wodach Jordanu. I tu dziw nad dziwy: on, obrońca jedynej prawdziwej wiary, przez całe swe "pracowite" życie nie znalazł na to jednak czasu, więc niestety, poważnie już schorowany, zdążył chrzest przyjąć "tylko" w swej willi, i to na łożu śmierci z rąk ariańskiego "heretyka". Najwyraźniej w tamtych czasach było dość powszechnym zwyczajem odsuwać jak najdalej w czasie ową oczyszczającą i uświęcającą kąpiel! Tak jak i dziś zresztą nawet "najgłośniej wierzący" chrześcijanin nie spieszy się zbytnio, by jak najszybciej opuścić Ziemię i znaleźć się "na obłokach wraz z Panem"... Wolter tak powiada o tych zwyczajach: "Sądzono, że znaleziono tajemnicę, jak żyć niegodziwie a cnotliwie umrzeć". I może też jak zostać świętym w Kościele, bowiem na Wschodzie włączono Konstantyna - i to wraz z jego matką, Heleną - w poczet świętych, o ironio, jako "równego apostołom", a Bizancjum na jego cześć przemianowano na Konstantynopol. Zbyt mało wiedziano na jego temat? Czy to nie paradoks, iż o "zbożnych" dokonaniach św. Konstantyna dziś wiemy więcej? Ale widać nie wszyscy. Są bowiem i tacy, którzy po prostu nie chcą wiedzieć... Im dedykujemy przede wszystkim motto niniejszego artykułu.