Państwo Watykan - Historia Watykanu

Państwo Watykańskie (Città del Vaticano, Stato della Città del Vaticano) - państwo-miasto europejskie, enklawa w Rzymie, Włochy.
Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła rzymskokatolickiego, gdzie rezyduje papież. Nazywany jest również Stolicą Apostolską (łac. Sedes Apostolica, Sancta Sedes). Obywatele Watykanu to głównie dygnitarze kościelni, księża, zakonnice i gwardia szwajcarska. Oprócz tego do pracy przychodzi około 3.000 osób mieszkających poza murami Watykanu (pracownicy poczty, radia, gazety, dworca kolejowego i służby medycznej). Gospodarka opiera się na dochodach z pielgrzymek i wizyt w muzeach (rocznie od 4 do 7 mln turystów), rękodzieła i emisji znaczków pocztowych. Watykan ma prawo bicia własnych monet, które są rarytasem numizmatycznym i posiada maleńką stację kolejową.

Historia
Historia Watykanu sięga IV wieku, kiedy cesarz rzymski przekazał biskupom Rzymu jeden z pałaców. W tym samym czasie zaczęli oni forsować prymat biskupa Rzymu nad pozostałymi biskupami chrześcijaństwa. Państwo Kościelne, władane przez papieży, powstało później. Jego powstanie związane były z odkryciem tzw. darowizny Konstantyna, który jakoby miał darować papieżom Rzym wraz z okolicami. Państwo to utrzymało się do 1870 r., kiedy to armia króla Włoch Wiktora Emmanuela II włączyła je do powstającego Królestwa Włoch. Papież nie zgodził się z tą decyzją i ogłosił się więźniem Watykanu. Dopiero w 1929 rząd włoski i Stolica Apostolska podpisali tzw. traktaty laterańskie, kończące spór.

Początkowo siedzibą papieży nie był sam Watykan lecz Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do Grobu św. Piotra. Wokół już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zbudowano klasztory, przytułki i schroniska. Powstały też liczne kramy kupieckie obsługujące podróżujących. Pierwsze umocnienia obejmujące bazylikę św. Piotra i Mauzoleum Hadriana zostały zbudowane podczas pontyfikatu papieża Leona IV pod koniec IX wieku. Watykan stał się miejscem, gdzie papież mógł się schronić przed najeźdźcami. Przeniesienia siedziby papieskiej na Watykan dokonał Grzegorz XI 17 stycznia 1377 po powrocie z Awinionu.
 

Organizacja Państwa Watykańskiego
Państwo Watykańskie nie stanowi części Włoch, choć jest położone w obrębie Rzymu. Dostojnik wybrany na papieża i biskupa Rzymu jest jednocześnie głową Państwa Watykańskiego. Jest też ostatnim w Europie władcą absolutnym, najwyższą władzą ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą. Watykan ma niewielu stałych obywateli. Obywatelstwo watykańskie jest natomiast czasowo przyznawane osobom, które pełnią jakieś funkcje na rzecz Stolicy Apostolskiej. W 1994 roku Watykan miał zaledwie 475 obywateli, z czego połowa pozostawała w służbie dyplomatycznej. Około 100 osób to żołnierze Gwardii Szwajcarskiej (tracący obywatelstwo z chwilą powrotu do Szwajcarii). Pozostali obywatele to kardynałowie (w służbie czynnej i emerytowani) oraz osoby świeckie i duchowne zatrudniane przez Państwo Watykańskie. Obywatele Państwa Watykańskiego są w zasadzie wolni od podatków (poza niewielkimi świadczeniami). Zgodnie z prawem międzynarodowym Państwo Watykańskie może utrzymywać wojsko, a także posiadać marynarkę wojenną i lotnictwo, jednakże z woli Pawła VI "siły zbrojne" Watykanu zostały zredukowane (w 1970 roku) do minimum; rozwiązaniu uległa Gwardia Szlachecka, Gwardia Palatyńska i Żandarmeria Pontyfikalna (które i tak od pewnego czasu pełniły funkcje czysto reprezentacyjne).

Papież zleca zarządzanie miastem papieskiej Komisji ds. Państwa-Miasta Watykan. Jest ona złożona z pięciu kardynałów i spotyka się kilka razy w roku. Przewodniczący Komisji ma do pomocy delegata specjalnego, który zajmuje się codziennymi sprawami miasta. Delegatowi specjalnemu podlega Sekretarz Generalny i cztery główne zarządy: Muzeów i Galerii, Służb Technicznych, Służb Ekonomicznych i Służb Sanitarnych. On też jest zwierzchnikiem Obserwatorium Astronomicznego, Dyrekcji Rezydencji Papieskiej i Dyrekcji Studiów Archeologicznych. Sekretarz Generalny sprawuje też władzę nad 10. instytucjami, w tym: biurem prawnym, biurem personalnym, biurem obrachunkowym, biurem poczty i telegrafu, archiwami państwowymi, wydziałem ds. policji, biurem informacji turystycznej. Watykan ma 100-osobową służbę medyczną, aptekę, powołaną w 1941 roku straż pożarną i 120-osobowy oddział żandarmerii, która troszczy się m.in. o bezpieczeństwo pielgrzymów przybywających do Rzymu.

Stolica Apostolska w świetle prawa międzynarodowego
Utworzenie w 1929 roku Państwa Miasta Watykańskiego zdeterminowało dyskusje na temat jego relacji z podmiotem dla którego został utworzony — Stolicą Apostolską. Z jednej strony występują dyskusje o statusie Watykanu na arenie międzynarodowej, z drugiej o typie powiązania ze Stolicą Apostolską. W obydwu przypadkach trwa nieustająca polemika, w której ścierają się dwa podstawowe stanowiska: monistyczne i dualistyczne.

Zgodnie z Traktatem Laterańskim celem istnienia Państwa Miasta Watykańskiego jest zagwarantowanie niezależności Stolicy Apostolskiej. Stanowisko Kościoła w tej sprawie przedstawił papież Pius XII podczas przemówienia w Mediolanie w 1929 roku, stwierdzając iż status prawny Stolicy Świętej nie może zmierzać do żadnego poddaństwa.

Przyglądając się bliżej samemu Watykanowi, można zobaczyć w jakim stopniu umowne jest używanie w stosunku do niego określenia „państwo". Według definicji państwo posiada trzy atrybuty: terytorium, ludność i suwerenność. Watykan obejmuje terytorium liczące 0,44 km kwadratowego. Wszelkie nieruchomości w obrębie państwa-miasta nie tylko podlegają władzy, lecz są całkowitą własnością Stolicy Apostolskiej, co jest tożsame z odrodzeniem państwa patrymonialnego powszechnego w epoce feudalnej.

Watykan posiada też swoich obywateli, w 1997 roku było ich 400, a osób uznanych za mieszkańców ponad 850. Należy przy okazji dodać iż kolejne 3000 osób mieszkających poza murami Watykanu pracuje na jego terenie. Są to głównie pracownicy poczty, radia, gazety, dworca kolejowego czy służby medycznej. Jednak ze względu na charakter państwa (zapewnienie suwerenności Stolicy Apostolskiej) poddanym papieskim nie przysługują żadne prawa polityczne ani też żadna możliwość partycypacji politycznej. W związku z tym w Watykanie nie występuje żaden organ o charakterze parlamentarnym. Nie przeprowadza się też, poza elekcją papieża, żadnych wyborów. Jednak i w czasie trwania interregnum wszelka władza cywilna dotycząca zarządzania Państwem Watykańskim spoczywa na Kolegium Kardynalskim (które sprawuje także funkcję Kolegium Elektorów). Watykan posiada jednak odrębną strukturę sądownictwa państwowego. Konstytucja z 1929 roku oraz Regulamin Prawny Watykanu ustanowił Trybunał I Instancji, który orzekał w sprawach cywilnych i karnych w trzyosobowym składzie. Instancją odwoławczą dla tego trybunału był jednak już Trybunał Roty Rzymskiej.

Na mocy Motu Proprio Con la legge z 1.5.1946 roku, wydanego przez Piusa XII, sądownictwo Państwa-Miasta Watykańskiego obejmowało:
1) Urząd Sędziego,
2) Trybunał I Instancji (właściwy w sprawach cywilnych i karnych),
3) Sąd Apelacyjny oraz
4) Sąd Kasacyjny (sąd kasacyjny posiada, z nielicznymi wyjątkami, wyłączne kompetencje prawne w sprawach karnych wobec kardynałów i biskupów za zgodą papieża). Prawo łaski, udzielania dyspens i odroczeń zastrzeżono wyłącznie dla Biskupa Rzymu. Istniejąca w watykańskim ustawodawstwie kara śmierci została zniesiona przez Pawła VI. Sprawy mniejszej wagi przekazywane są Sędziemu Państwa Watykańskiego, obywatelowi Państwa Watykańskiego, powoływanego przez papieża. Podporządkowani mu są notariusz i dwaj urzędnicy sądowi. Funkcje prokuratorskie sprawuje Promotor Sprawiedliwości Trybunału, powoływany przez papieża na okres pięciu lat

Ostatnim atrybutem właściwym dla państwa jest suwerenność. Wspomniałem już że na tym polu ścierają się dwie koncepcje: monistyczna i dualistyczna.

Zwolennicy koncepcji monistycznej wychodzą z założenia, iż na arenie międzynarodowej Kościół katolicki reprezentowany jest przez jeden podmiot, chociaż nie określają dokładnie, czy chodzi o Stolicę Apostolską, czy o jego suwerena — Watykan. Część zwolenników tej teorii twierdzi, iż Państwo Watykańskie nie posiada atrybutów przynależnych suwerennemu państwu, więc nie może być z tego powodu uznane za nie przez prawo międzynarodowe. Przykładem jest fakt, iż wysłannicy papiescy reprezentują tylko i wyłącznie Stolicę Apostolską, nie zaś Państwo Watykan, a Watykan nie posiadał i nie posiada swoich przedstawicielstw dyplomatycznych. Kolejnym argumentem tej teorii jest to, iż normy ustawy zasadniczej Państwa Watykańskiego zostały nadane przez Traktaty Laterańskie, nie są normami pierwotnymi. W myśl tej teorii Państwo Watykańskie uznawane jest za wasala Kościoła, który obdarzył Stolicę Apostolską autonomią w stosunku do Kościoła. Relację tę można uznać za formę unii realnej, gdyż Państwo Watykańskie zależne jest od innego podmiotu prawa międzynarodowego, lecz ma pełną zdolność międzynarodową jaką dysponuje państwo suwerenne [_5_]. Problemem z tym założeniem polega na tym, iż do zawarcia unii realnej potrzebna jest wola i zgoda obu podmiotów, której ani Stolica Apostolska, ani Watykan nie wyrażają.

J. Sutora reprezentuje pogląd, iż Stolica Apostolska, będąc naczelnym organem Kościoła katolickiego, tworzy z Państwem Miastem Watykańskim jedne podmiot prawa międzynarodowego. Czynne prawo legacji, w tym aspekcie, reprezentuje tylko i wyłącznie papież jako głowa Kościoła i jego naczelna organizacja — Stolica Apostolska. Papież występuje więc w stosunkach międzynarodowych w dwoistym charakterze — jako głowa suwerennego państwa, co upoważnia do zawierania umów międzynarodowych oraz jako Głowa Kościoła — upoważniony do zawierania konkordatów.

Część zwolenników monistyczności klasyfikuje Państwo Watykańskie jako przedmiot podmiotu, którym jest Stolica Apostolska, gdyż według nich suwerenność Państwa Watykańskiego została wchłonięta przez Stolicę Apostolską. U podstaw tej tezy leży założenie, iż Stolica Apostolska jest posiadaczem suwerenności duchowej, a Watykan jest tego wyrażeniem w formie doczesnej.

Koncepcja dualistyczna natomiast przypisuje Państwu Watykańskiemu wszystkie atrybuty suwerenności terytorialnej, czyli doczesnej, traktując Stolicę Apostolską jedynie jako posiadacza suwerenności duchowej. W takim założeniu oba podmioty suwerenności posiadają atrybuty podmiotowości publicznoprawnej w stosunkach międzynarodowych. Kwestią dyskusyjną jest określenie ich relacji. W tym ujęciu rozpatrywane są relacje podległe: wasalna oraz protektorat w którym kraj podporządkowany dzieli los państwa-opiekuna. Założenia te są błędne, gdyż Stolica Apostolska, nie jest państwem dlatego nie może występować w założonej, nadrzędnej roli.

Reprezentowane są też poglądy o unii łączącej Państwo Watykańskie i Stolicę Apostolską: personalnej — przez osobę papieża, oraz realnej poprzez posiadanie wspólnego suwerena, wspólnych organów oraz wspólnych przedstawicielstw. Jak już wspomniałem, założenie to jest nieprawdziwe, gdyż oba podmioty nie wykazują woli do stworzenia relacji unijnych.

Według założeń prawa międzynarodowego relacja Watykanu i Stolicy Apostolskiej rozpatrywana jest jako związek dwóch podmiotów prawa międzynarodowego, przy czym każdy podmiot ma odrębność do czynności w prawie międzynarodowym lub podporządkowanie Państwa Watykańskiego wobec Stolicy Apostolskiej posiadającej przedstawicieli dyplomatycznych. Należy jednak podkreślić, iż Państwo Watykańskie zostało zaakceptowane w formie wyraźnej przez Włochy w Traktacie Laterańskim oraz Hiszpanię, Dominikanę i Wenezuele w konkordatach podpisanych ze Stolicą Apostolską, jak również dorozumianej poprzez zawieranie umów dwustronnych i wielostronnych z państwami trzecimi, udział w konferencjach międzynarodowych, w których mogą uczestniczyć jedynie przedstawiciele państw, oraz członkostwo w organizacjach pozarządowych i międzynarodowych, odrębne od członkostwa Stolicy Apostolskiej. W praktyce nie wystąpiła jeszcze sytuacja, by Watykan i Stolica Apostolska były członkami tej samej organizacji międzynarodowej.
(tekst niebieski w/g : http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4942)