Zaratusztranizm

Zaratusztrianizm to jedna z najstarszych i wciąż mająca wyznawców na świecie religii monoteistycznych.
Została założona przez Zoroastera (inaczej Zaratusztra; wsp. pers. Zartoszt / زرتشت )
Zaratusztra żył około roku 1400 - 1200 p.n.e na terenie północno-wschodniego Iranu i Turkmenii.
Był on jednym z wielu kapłanów wiary staroirańskiej, zwanej mazdaizmem od głównego boga występującego
w panteonie tej religii o nazwie Mazda. Religia ta jest typową religią politeistyczną, podobną do np. wierzeń
starożytnych Greków. Muzułmanie nazywają jej wyznawców czcicielami ognia.
Zaratusztrianizm był religią państwową w pięciu kolejnych imperiach istniejących na terenie współczesnego
Iranu i Iraku - państwie Achemenidów, Partów (Arsacydów) oraz Sasanidów.
Miał bardzo silny wpływ na inne religie - judaizm i poprzez judaizm na chrześcijaństwo oraz islam

Świątynia ognia w Yezdzie
(        Środkowy Iran)

Jedyne, wiarygodne, pisemne świadectwo dotyczące Zaratusztry to najstarsza część świętej księgi zaratusztrian - Awesty o nazwie Gaty, która została prawdopodobnie napisana przez samego Zaratusztrę i jest świętą ich księgą.
Liczne grupy zaratusztrian, zwanych też parsami, przetrwały w Iranie do czasów współczesnych i miały silne wpływy we władzach tego państwa aż do czasu rewolucji ajatollaha Chomeiniego (1902-1989), który zmusił do emigracji resztki społeczności Parsów Irańskich. Religia ta obecnie utraciła znaczenie i wyznają ją nieliczne, wymierające grupy (łącznie nie więcej niż 250 000 ludzi), żyjące w Indiach (ok. 150 000), Iranie (ok. 40 000) oraz w USA i Wielkiej Brytanii.
W ostatnich latach notuje się spadek liczby wiernych (na rzecz bahaizmu, islamu i hinduizmu) oraz spadek aktywności religijnej. Zgodnie z przekazem zawartym w Gatach, plemię Zaratusztry zostało wybite na skutek wojen plemiennych, a on sam tułał się przez kilkanaście lat po stepach północnego Iranu, ucząc się od innych kapłanów i obserwując
bezsensowne walki plemienne wyniszczające jego lud. W wieku 30 lat spłynęło na niego objawienie.
Zobaczył jaśniejącą istotę, która nazywała się sama Wohu Manah (Dobra Myśl).
Istota ta zaprowadziła go przed oblicze boga, który przedstawiał się jako Ahura Mazda, czyli Pan Dobra,
i który w jednej chwili spuścił na Zaratusztrę objawienie wszystkich zasad nowej religii. Zaratusztra przekazał to
objawienie swoim rodakom, jednak nie znalazł u nich posłuchania.

Musiał nawet zbiec do pobliskiej krainy - królestwa Chorezmu. Zdołał tam przekonać do swojej religii, króla Wisztaspę,
który zaprowadził tę religię na swoim terytorium. Wywołało to gniew okolicznych władców, którzy zorganizowali rodzaj
"karnej ekspedycji" na Chorezm. Ekspedycja ta zakończyła się fiaskiem, a król Wisztaspa w odwecie najechał wszystkie
okoliczne państwa i utworzył duże królestwo na terenach obejmujących dzisiejszy Iran Północny, Turkmenię i część Kirgizji. Obowiązującą religią w tym nowym państwie stał się zaratusztrianizm, a Zaratusztra stał się jej głównym kapłanem.
Zaratusztra pojął za żonę córkę najważniejszego doradcy Wisztaspy - Dżamaspy, który stał się jego największym
poplecznikiem i przyjacielem. Sam Zaratusztra stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w państwie Wisztapsy.

Dane historyczne Gatt, dotyczące najazdu króla Wisztaspy na okoliczne państewka, oraz propagowanie przez niego wiary
Zaratusztry zostały potwierdzone badaniami archeologicznymi w północnym Iranie, prowadzonymi w latach 60.
Często podawana, błędna data życia Zaratusztry (660-583 p.n.e.) pochodzi od badaczy brytyjskich, którzy jako pierwsi
przetłumaczyli Awestę w połowie XIX wieku i mylnie zinterpretowali fakty historyczne opisane w Gatach.

Zgodnie z tradycją przekazaną w późniejszych księgach Awesty, Zaratusztra zrezygnował pod koniec życia z wszelkich
zaszczytów, spisał Gaty, a następnie umarł przez dobrowolne zanurzenie się w lodowatych, krystalicznie czystych wodach
jeziora Kasaoja w Pamirze. Z Awesty wynika też, że nasienie Zartusztry obecne w tym jeziorze zapłodni kiedyś dziewicę,
która o świcie wykąpie się w tym jeziorze. Urodzi się z niego nowy prorok, który poprowadzi ludzi do ostatecznego zwycięstwa
z siłami zła i ustanowi bezpośrednie królestwo Ahura Mazdy na ziemi.

Wiele wskazuje na to, iż takie podstawowe zasady religii chrześcijańskiej i judaistycznej jak Sąd Ostateczny, wędrówka duszy po śmierci do piekła lub nieba, wiara w diabła i nadejście mesjasza są w dużym stopniu zapożyczone z zaratusztrianizmu.

Teologia zaratusztrianizmu
Przedstawiona tu teologia pochodzi z najstarszej wersji zaratusztrianizmu zawartej w Gatach.


 Ahura Mazda i Angra Mainju
Ahura Mazda (Pan Mądrości) i jego przeciwieństwo Angra Mainju (Zły Duch) tworzą stale splecioną parę, która toczy z sobą bezustanny bój o władzę nad światem. Ahura Mazda jest jednak jedynym prawowitym Bogiem, zaś Angra Mainju jest tylko jego negatywowym odbiciem, które bez Ahury Mazdy nie mogłoby samodzielnie istnieć.

Angra Maju był w późniejszej, pahlawijskiej wersji zaratusztrianizmu nazywany Arymanem, a Ahura Mazda - Ormuzdem.


 Amesza Spenty.
Ahura Mazda, pozostając jednością, posiada sześć Amesza Spentów (aw. ameša - nieśmiertelny, spenta - posiadający moc) - emanacji tworzących duchową osnowę świata, zwanych także świetlistymi Istotami. Wraz z nimi tworzy tzw. "Świętą Siódemkę". Ich imiona można rozumieć jako nazwy podstawowych atrybutów Ahury Mazdy i jednocześnie podstawowych cnót, którymi powinien cechować się każdy wyznawca:

Spenta Mainju - najważniejsza z nich - Duch Święty, będący "podstawową substancją" Ahury Mazdy;
Wohu Manah - Dobra Myśl;
Asza Wahiszta - Najlepsza Prawość;
Armaiti - Święte Oddanie;
Chszatra Wairja - Panowanie nad pożądaniem;
Haurwatat - Zdrowie (Doskonałość);
Ameretat - Długie Życie (Nieśmiertelność).

 Jazata i Dewa
Oprócz tego Ahurze Maździe pomagają Spenta Jaza - czyli całe grono świętych, do których Zaratusztra zaliczył wszystkich ważniejszych bogów z panteonu mazdaizmu, odbierając im jednak atrybut boskości i zrównując ich ze świętymi ludźmi działającymi po śmierci z zaświatów - najważniejszy z nich to Mitra, strzegący bram nieba i wpuszczający tam tylko dusze dobrych ludzi.

Angra Mainju nie posiada takich emanacji jak Ahura Mazda, posiada jednak korpus złych duchów tzw. Dewów, zwanych w wersji pahlawijskiej demonami, które pomagają mu w dziele zniszczenia. Do kategorii Dewów "wpadają" też automatycznie wszystkie obce bóstwa z innych religii.


 Akt Stworzenia i Trzy Epoki
Ahura Mazda jest bogiem, który stworzył świat i wszystko, co w nim dobre. W pierwszym etapie Ahura Mazda poprzez swoje Świetliste Istoty stworzył wszystko oprócz ognia, co trwało siedem dni, po czym pozostawił to w stanie bezcielesnym i wstrzymał upływ czasu aby odpocząć. Była to pierwsza epoka świata. Wszystkie twory Ahury były w tym stanie doskonale statyczne i niezmienne - wszystko doskonałe i na swoim miejscu. Następnie Ahura Mazda stworzył ogień i puścił świat w ruch, uruchamiając upływ czasu i nadając wszystkiemu cielesność. Otworzyło to drogę Angra Maju, który natychmiast zaatakował i skaził wszystkie 7 tworów Ahura Mazdy. Zaatakował ziemię, tworząc pustynię, zasolił wodę w morzach, przebił południową stronę nieba, spowodował więdnięcie roślin, śmierć pierwszego byka oraz pierwszego człowieka, a na koniec "popsuł" nieskalaną czystość ognia, tworząc dym. Od tego czasu zaczęła się druga epoka - epoka "zmieszania" - walki dobra ze złem, w której obecnie żyjemy. Pod koniec tej epoki nastanie czas sądu ostatecznego, kiedy to Ahura Mazda zstąpi osobiście na ziemię, oddzieli dobro od zła i ustanowi z powrotem doskonały porządek, jednak z zachowaniem czasu, ognia i cielesności. Nastanie wtedy trzecia epoka, epoka Królestwa Bożego na ziemi.


 Życie pośmiertne
Dusze ludzi po śmierci tracą do dnia sądu ostatecznego swoją cielesność i wędrują przez "Most Dzielący" do piekła, czyśćca lub nieba. Na moście, u wrót nieba, stoi Mitra, który dzierży w swoich rękach szale sprawiedliwości, na których są ważone dobre i złe uczynki, myśli i słowa. Gdy dobro przeważa nad złem w życiu danej duszy - trafia ona do nieba, gdzie może spokojnie oczekiwać na dzień sądu ostatecznego, kiedy to z powrotem uzyska cielesność i wróci na ziemię, aby powiększyć grono "sprawiedliwych". Gdy zło przeważa nad dobrem - dusza jest strącana do piekła, z którego już nigdy nie wyjdzie i będzie pod kontrolą Angra Mainju cierpiała nieskończone męki. Gdy szale się doskonale równoważą - dusza trafia do krainy umarłych, stając się szarym cieniem, nie mogącym czuć radości ani smutku.


 Mesjanizm
Sama idea nadejścia mesjasza jest tylko w Gatach zasygnalizowana, dopiero w dalszych częściach Awesty zostaje rozwinięta. W tzw. Starej Aweście opisana jest koncepcja, wg której Zaratusztra nie umarł śmiercią naturalną, lecz świadomie zanurzył się w wodach jeziora Kasaoja w Pamirze. Bezpośrednio przed dniem Sądu Ostatecznego do jeziora tego ma wejść dziewica, zostać cudownie zapłodniona nasieniem Zaratusztry i urodzić Saoszjanta, czyli mesjasza, który poprowadzi zastępy sprawiedliwych do ostatecznej walki ze złem. W tzw. nowej Aweście, napisanej ok. 630 r. p.n.e., zwanej też Awestą Pahlawijską, będącą niedokładnym i przeinaczonym tłumaczeniem starej Awesty, fragment opisujący nadejście mesjasza został "przerobiony". W wersji Pahlawijskiej dziewica ma być zapłodniona Duchem Świętym i urodzić syna samego Ahury Mazdy, który będzie jednocześnie człowiekiem i kolejną, ósmą Istotą Świetlistą.


 Etyka i obyczaje zaratusztrian
Etyka zaratusztriańska jest zbliżona do etyki chrześcijańskiej. Człowiek jest dziełem Ahury Mazdy, ma jednak wolną wolę i może zdradzić swojego stwórcę, stając po stronie sił zła. Z natury człowiek jest jednak dobry i jego powołaniem jest stanąć do walki ze złem w szeregach popleczników Ahury Mazdy.


 Kult czystości
W etyce zaratusztrianizmu nie występuje pojęcie grzechu, ale zastępuje je pojęcie "zbrukania". Dusza człowieka może ulec zbrukaniu poprzez kontakt z "brudnymi" tworami Angra Maju. Silnie zbrukana dusza przejdzie w końcu na stronę sił zła i po śmierci zostanie strącona do piekła. Obowiązkiem człowieka jest zatem dbanie o swoją czystość duchową. Obejmuje to unikanie nieczystych myśli, nieczystego pokarmu i nieczystych ludzi.


Zasady tej czystości muszą być przestrzegane na co dzień - dotyczy to określonego sposobu ubierania się, określonej diety (analogicznie do żydowskiego pojęcia koszerności) i dozwolonych form uprawiania życia płciowego. Zbrukaną duszę można oczyścić przez rozmaite, zależne od rodzaju zbrukania zabiegi oczyszczające. Niektóre z nich są bardzo skomplikowane, kosztowne i trwają wiele tygodni.

Śmierć jako twór Angra Maju jest również nieczysta. Zwłoki człowieka po śmierci są więc jedną z najbardziej zbrukanych rzeczy. Ze względu na to, że ziemia jest tworem czystym, nie można jej brukać grzebiąc zwłoki, nie można też ich spalić, bo ogień też jest tworem czystym. Zaratusztrianie pozostawiają zwłoki na specjalnych wieżach, tzw. "wieżach milczenia", gdzie cała zgnilizna śmierci jest pochłaniana przez sępy, lub psy - zwierzęta cieszące się szczególną estymą w zaratusztrianizmie. Dopiero gdy ze zwłok zostają suche, białe kości, doczesne szczątki są zrzucane do specjalnego szybu w wieży. Współcześnie jednak coraz częściej zaprzestaje się tych praktyk, a zwłoki chowane są w betonowych grobach, tak by nie stykały się z ziemią.


Kult ognia
Ogień stanowi szczególny obiekt kultu zaratusztrian. Jest on najczystszym ze wszystkich tworów Ahury Mazdy. Angra Maju zbrukał go co prawda, dodając do niego dym, jednak dym nie miesza się z samym ogniem, lecz ucieka do góry i dlatego płomienie są zawsze doskonale czyste. W centralnym punkcie świątyni pali się stale podtrzymywany święty ogień, który gwarantuje trwanie mocy Ahury Mazdy na ziemi. Świętość ognia wzrasta z czasem jego trwania. Kult ognia zyskał szczególne znaczenie w czasach dynastii Achamenidów, którzy budowali w najważniejszych miastach swojego imperium ołtarze ognia, gdzie podtrzymywany był stale duży, widoczny z daleka płomień. Wokół najstarszych ołtarzy powstawały sanktuaria, gdyż wierzono, że ogień, który palił się stale ponad 100 lat, ma ogromną siłę uzdrawiania i spełniania innych życzeń.

http://www.dabrowski.ddl2.pl
.