Ilustr. 2

Ilustr.3

Początki cywilizacji Doliny Nilu (okres 700 000 r. p.n.e - 6000 r. p.n.e)
Nie wiadomo kiedy ludzie zasiedlili Dolinę Nilu, ani ile czasu ten proces trwał i z jakim natężeniem . Nie wiemy od kiedy możemy datować początek kultury egipskiej . Badania wykazują, że koniec abbasyjskiego okresu pluwialnego przypada na środkowy paleolit, a wiec na jakieś 100 000 lat wstecz. Przedział ten definiowany jest obecnie na 90 000 do 120 000 lat p.n.e. Dziś uważamy, że zaludnienie pustyni dokonało się po bardzo długim okresie... jakby otwierającym tę strefę na ekspansję kultury aszelskiej. Stanowiła ona ostatnie ogniwo łańcucha, którego początki wyznaczają znaleziska z okolic świątyni skalnej w Abu Simbel liczące sobie prawdopodobnie ponad 700 000 lat , czyli pochodzące z końca późnego plejstocenu . Od okresu oldowajskiego ludzie stale zamieszkiwali Dolinę Nilu i w Egipcie i Nubii przynajmniej na odcinku od Teb i Adaimy przez caly okres aszelski . W tym czasie równolegle do dzisiejszego koryta rzeki na zachód od obecnej doliny przez 100 000 lat żłobił swe koryto Protonil. Ustępując potem miejsca Prenilowi, który przez pięciokrotnie dłuższy czas gromadził osady pochodzące z Etiopii. Prawdopodobnie ludzie wcześniej zasiedlili część wschodnią Nilu, a dopiero przed około 50 000 lat część zachodnią. Bo z tego właśnie okresu pochodzą ich związki z ludami Afryki. Z drugiej strony wiele zdaje się wskazywać na przejście Homo erectusa do Homo sapiens na terenach obecnej pustyni Libijskiej. Jeziora w depresjach Pustyni Zachodniej stanowiły również siedlisko kultur końca okresu aszelskiego i mustierskiego (50 000 do 30 000lat p.n.e.). W okresie tym dokonała się w całej Afryce rewolucja techniczna przejście w obróbce kamienia od techniki rdzeniowej do odłupkowej. Okres ten kończy się właśnie gdzieś około 30 000 lat p.n.e. i odpowiada kulturze mustierskiej, oraz aterskiej. Z tą chwilą kończy się okres myślistwa sawannowego . Zostaje wynaleziony łuk (kultura aterska). Kultura ta rozpowszechniona w Maghrebie i obszarze południowej Sahary, przetrwała długo w Nubii Sudańskiej i oazach pustyni Libijskiej. W porównaniu do kultury aterskiej kolejny krok ludzkość wykonała w kulturze chorumzyjskiej (od nazwy Chor Musa) . Było to niedaleko Uadi Halfa, gdzie znaleziono ślady kultury powstałej w środkowym paleolicie (45 000 lat p.n.e) i zanikającej w późnym
(20 000 lat p.n.e). Ta kultura jest już bardzo w swym schyłkowym okresie związana z rzeką. Wykopane kości świadczą o połowach ryb w rzece. Choć znaleziono też kości bawołów i antylop. Gdzieś w tym momencie właśnie nastąpiło stepowienie obszarów Sahary i na skutek suszy przekształcanie jej stopniowo w pustynię. Susza ta wygnała z terenów obecnej Sahary ludność, która zaczęła napływać na tereny Doliny Nilu. Były to grupy z których każda posiadała własną ścieżkę kulturową i przyczyniła się do rozwoju terenów nadnilowych (odkrycia w Gebel Suhan). W tym okresie prawdopodobnie po raz pierwszy wybudowano łódź umożliwiającą pokonanie Nilu. Zbudowana ona była z pęku trzciny usztywnionej i związanej w formie spłaszczonego snopa. Kolejny przełomowy krok przypada na okres (15 000 do 10 000 lat p.n.e. ). W Nubii okres halficki ustąpił emajskiemu , a kultura chormuzyjska kulturze Dabarosa. Liczne stanowiska archeologiczne miedzy I a II kataraktą nilową (ponad 20) wykazały przemiany w gospodarce. Powstały początki rolnictwa. Uprawiano na niewielką skalę głównie jęczmień. Ale napotkano też ślady pszenicy. Stwierdzono obróbkę drewna metodą wiórową . Powstały pierwsze wyspecjalizowanych narzędzia do spulchniania gleby, przechowywania wody itp. I to w czasach kiedy na Bliskim Wschodzie nie znaleziono podobnych śladów z tego okresu. Wskazywać by to mogło na Afrykę Zachodnią jako kolebkę cywilizacji. Nasila się stale pustynnienie terenów Afryki północno-wschodniej i napływ ludności do Doliny Nilu. Znaleziono pozostałości ponad trzydziestu dużych osad. Stopniowo następuje też przechodzenie części ludności z łowiectwa do rybołówstwa i rolnictwa .

Neolit (Okres 10 000r do 6000 lat p.n.e)
Zasadnicza cezura między prehistorią a historią przypada na przełom VII i VI tysiąclecia. Wszystko zdaje się wówczas służyć radykalnej przemianie kultury. Nowy okres subpluwialniany sprzyja zarówno hodowli, jak i rozwojowi rolnictwa zarówno w Dolinie Nilu jak i na obszarze zachodnich oaz . Obserwujemy powstanie pierwszych technik tkackich i garncarskich. Miedzy VII a VI tysiącleciem p.n.e pojawiają się praktycznie wszystkie elementy kultury. Z okresu tego znamy poza grupami nubijskimi osadnictwo w Fajum, El-Kab, Badari i Deir Tasa. Na południu natomiast Dolnego Egiptu Meridme-Beni-Salame i El-Omari.
W wykopaliskach znajdujemy groty strzał z polerowanego krzemienia. kościane harpuny do połowu ryb. To okres walki pierwszych rolników z przyrodą o plony. Nie wiemy jak wykształciła się gospodarka rolniczo-hodowlana. Być może stanowili ją jeńcy z walk międzyplemiennych, lub ludność napływowa. Wszystko bowiem wskazuje na to, że kasta wojowników pozostała niezmienna i nie zajmowała się ani uprawą roli , ani hodowlą. W hodowli dominowały kozy, owce, świnie i bydło rogate. Znajdujemy ślady przechowywania zbóż w silosach . Głównie jęczmienia i pszenicy. Powstaje plecionkarstwo wiklinowe. Udoskonalają się techniki garncarskie z pierwszymi próbami ich barwienia. Zaczęto tkać len, obrabiać skóry. Pochówki stopniowo oddalają się od osad. Zmarły chowany jest w pozycji skurczonej na boku. Otrzymuje też na ostatnią drogę ofiary z żywności, broń i przedmioty codziennego użytku. Stanowiska archeologiczne z okresu neolitycznego wskazują na różnice między południem, a północą Doliny Nilu. Stanowiska północne (Fajum i ok. Kairu) wykazują wyższą technikę obróbki kamienia zarówno w broni krzemiennej, jak i naczyń kamiennych. Południe natomiast cechuje wyższa jakość ceramiki inkrustowanej i barwionej.

    Cywilizacje predynastyczne

Bóg Toth

łódź z trzciny VII tyś. p.n.e

Bóg Set

ceramika VI tyś lat p.n.e. Badari

Podbój Egiptu Północnego przez Egipt Południowy
Dwa świadectwa ostatniej fazy podboju pochodzą z Hierakonpolis. Pierwsze z nich to głowica maczugi należącej do króla Menesa, którego przedstawiono w postaci stojącej, z białą koroną południa na głowie. Odziany jest w tunikę i fartuszek, a do paska przymocowany ma ogon byka. Król za pomocą motyki kopie kanał, podczas gdy jakiś człowiek napełnia kosz ziemią. Inni pracują nad wodą. Obok widnieje donica z palmą. Król, którego imię zapisano piktogramami w postaci skorpiona wyróżnia się ponadnaturalnym wzrostem i jest przedstawiany w scenie składania hołdu, oraz pod szeregiem sztandarów . Można wśród nich rozróżnić emblematy przyszłych okręgów egipskich. Do tych emblematów przytwierdzone są czajki (rechyt) oznaczające mieszkańców Egiptu Północnego. (Ilustr 2). Drugie świadectwo to tzw. paleta Narmera (przechowywana obecnie w Kairze) obrazująca ostatni etap podboju Górnego Egiptu. Widzimy na niej tego samego króla Menesa co na świadectwie pierwszym. Maczugą o gruszkowatym kształcie rozbija on głowę człowieka uosabiającego Królestwo Północy. Na innej z kolei palecie tzw. Hołdu Libijczyków odnaleźć możemy przyczyny powstania państwowości i wojny zjednoczeniowej. Mówi ona , że kanały nawadniające i system transportu wody wiąże się z utworzeniem państwa. Dlaczego ? Ponieważ nakłady i pracochłonność w utrzymaniu ich w pełnej sprawności przekraczały możliwości i umiejętności rolników. Z kolei system magazynowania i dystrybucji żywności zapewniał potrzebę zaistnienia takiej organizacji jak państwo. Egipt by przetrwać potrzebował silnej władzy państwowej. Istniały również liczne bandy rabusiów pustynnych uniemożliwiające kupieckim karawanom handel i wymianę technologii. Władza królewska zwalczała ten proceder, a winnych karano śmiercią. Brak silnej państwowości pozwalał by też licznym plemionom pustynnym na łatwe łupieżcze wyprawy do Doliny Nilu. Wszystko to razem wymusiło najpierw powstanie dwóch królestw Północnego i Południowego Egiptu, a potem ich zjednoczenie pod władzą jednego króla i powstanie Królestwa Górnego i Dolnego Egiptu.
Tak więc w roku 3150 p.n.e. mamy już silnie rozwinięte gospodarczo państwo, zjednoczone i sprawne administracyjnie.
Religia
Istniały przynajmniej trzy kosmogonie predynastyczne. Można jednak powiedzieć , że były to raczej odmiany lokalne tych samych wierzeń niż odrębne kulty. Pierwszy z nich powstał w Heliopolis (dzis dzielnica Kairu). Na początku był Nun nieokiełznany płynny żywioł, który określić możemy w znanych nam pojęciach jako chaos. Chodzi o materię niezorganizowana, wymieszaną i tylko potencjalnie zawierającą w sobie pierwiastki życia. Ten żywioł po akcie stworzenia trwa nadal, ale niejako na zewnętrzu naszego świata i tylko boska opieka chroni nas przed jego powrotem i wchłonięciem wszystkiego jako powrotu do stanu wyjściowego. Są to siły negatywne jako, że materia nieuporządkowana jest sama w sobie złem. Owa zła zewnętrza Num zasilana może być np. przez duchy zmarłych, którym nie zapewniono stosownych obrzędów pogrzebowych. Martwo urodzone dzieci lub pokutujące dusze, które w życiu doczesnym nie znalazły pojednania z Bogiem Stworzycielem Re. Tak więc okazuje się, że prareligia Egiptu to wiara w boga monoteistycznego bardzo zbliżonego do tego którego wyznawali semici. Bóg ten stworzył sam siebie ! Nie zaistniał więc problem co było przed Ra. Po prostu nie było nic. A jak coś co nie istniało i mogło stworzyć samego siebie... tego już religia predynastycznego Egiptu nie tłumaczy, ani się tym nie zajmuje. Z tego właśnie chaosu wyłoniło się Słońce wspomniany bóg Re, który stworzył sam siebie. Jego pojawienie dokonało się na wzgórku lądu pokrytym czystym piaskiem. Ten wystający z wody pagórek przedstawiano jako sterczący kamień Benben. Uważano go właśnie za miejsce stworzenia. Jest on odpowiednikiem wzgórza Tell wystającemu nad wodę Nilu w szczytowym momencie wylewu. Wspomniany Benben to skamieniała postać promienia słonecznego czczona pod postacią świętego obelisku ustawionego na płaskiej podstawie. Bóg Stworzyciel Re (Re - znaczy Słońce), zwany też inaczej Atum był przedstawiany w postaci skarabeusza Chepri. Re stworzył potem innych bogów Szu (żywioł suchy) i Tenfut (żywiol mokry).Ze zwiazku Szu i Re narodziła się Nut (niebo) i Geb (Ziemia). Ze związku nieba i Ziemi (Nut i Geb) narodzili się z kolei Izyda, Ozyrys, Set i Neftyda. Ta dziewiątka bogów ( w kolejności: Re, Szy, Tenfut, Nut, Geb, Izyda, Ozyrys, Set, Neftyda) zwana Boską Eneadą (dziewiątką) w ciągu czterech pokoleń doprowadziła do powstania człowieka. A więc w najstarszych mitach egipskich człowiek ma pochodzenie boskie !
Ozyrys król Egiptu i potem patron rodziny królewskiej został zdradziecko zamordowany przez swego brata Seta, który zawładnął jego tronem. Izyda wzorowa matka i żona przy pomocy swojej siostry Neftydy potajemnie złożyła w całość porąbane przez Seta kawałki ciała męża. Szakal Anubis pomógł Izydzie zabalsamować ciało Ozyrysa. Anubis był nieprawym dzieckiem Neftydy i Ozyrysa. Następnie Izyda urodziła syna-pogrobowca Horusa.( czyżby pierwowzór niepokalanego poczęcia ?) i ukryła się w bagnach Delty w okolicach świętego miasta Buto. Horusa karmiła Hathor krowa karmicielka, która z tej racji czczona była jako bogini karmicielka. Dziecko szybko rosło, a następnie pod długich zmaganiach ze stryjem Setem Horus otrzymał od trybunału Bogów, któremu przewodniczył jego dziadek Geb przywrócenie dziedzictwa należnego mu po zmarłym ojcu. Ozyrys natomiast otrzymał od trybunału bogów Królestwo Zmarłych.
Powyższy schemat wierzeń jest pierwotny i predynastyczny. Nie mamy informacji o jakiś wcześniejszych kosmogoniach z prostej przyczyny....braku dokumentacji pisanej. Żadne też rysunki nagrobne nie sugerują w co wierzyli Egipcjanie przed 3500 r. p.n.e. Sytuacja ta dotyczy jednak całej naszej cywilizacji bowiem pismo pojawiło się w zbliżonym czasie w Mezopotamii i Egipcie.
Na powyższym schemacie (prawdopodobnie pierwotnym) opierają się liczne legendy wtórne i bóstwa lokalne. To tak jak z bogiem w chrześcijaństwie. Jest niby jeden ...Jehowa, ale na przestrzeni dziejów rozmnaża się do najpierw do Dwójcy, a potem Trójcy. Powstają święci , matka Boża w kilkudziesięciu wersjach lokalnych (od jasnogórskiej, rupczyckiej, z Gwadalupe po Loretańską). Oczywiście osoba się tu nie zmienia, jedynie personifikacje i sposób kultu. Tak było i w Egipcie.
W drugiej kosmogonii powstałej w Hermopulis (dzisiejsze Aszmunejn) Słońce nie było pierwszym, ale ostatnim ogniwem łańcucha. Punktem wyjścia jest nadal ten sam płynny chaos co w kosmogonii I (podstawowej). W chaosie tym przebywały cztery pary węży i żab. Wspólnymi silami zniosły one jajo i pozostawiły na wodzie. Owe węże i żaby uosabiały pary bogów. Byli to Nun i Naudet, Heh i Hehet, Keku i Keket, oraz Amon i Anaunet. Była to więc Ogloada (Boska Ósemka). Z czasem już w okresie dynastycznym kult niektórych bogów obumarł. Nie ma bowiem świątyń Keku i Keket, Naudet i Heh podobnie jak Szy i Eneady z pierwszej kosmogonii.
Trzecia kosmogonia wydaje się być doskonalsza z teologicznego punktu widzenia. I choć wiadomo, że należy do pierwotnych kosmogonii predynastycznych pełną jej treść znamy tylko z granitu Szabaka (VII wiek p.n.e) Jest to wielka płyta granitowa pochodząca ze świątyni w Memfis przechowywana obecnie w Muzeum Brytyjskim. Z treści tej płyty wynika, że jest to kopia prastarego papirusu zjedzonego przez robactwo. W tej kosmogonii Bogiem Stworzycielem jest demiurg Ptah, który stworzył człowieka na kole garncarskim (sic! Skąd my znamy to tworzywo jeżeli chodzi o tworzenie człowieka ?) i tchnął w nią iskrę bożą. Wymieniany jest tu Re jako tworzący życie dzięki światłu rozpraszającemu ciemność. Jest tu też Szu (powietrze) oddzielający niebo od Ziemi. Re codziennie umiera ukąszony przez węża nasyłanego przez zazdrosną Izydę. Rankiem się odradza i ponownie wędruje po niebie. Węża Izyda ulepiła z gliny zwilżonej śliną Re. Niestety nie jest to kompletna kosmogonia bo posiadamy tylko jeden z kamieni na których zapisany był jej tekst. Z innych tekstów dowiadujemy się co było dalej. Niestety nie mamy już gwarancji, że nie są to już rozbudowane mity lokalne okresu dynastycznego. Dlatego nie przedstawię ich tutaj wychodząc z założenia, że należą to mitologii egipskiej wieków późniejszych

Polska
do X w.

Mini
Humor

Bajki i legendy

Panteizm

"Kwiaty Polskie"